कुम्भ विवाह विधि

 अथ कन्यापिता विवाहात्पूर्व चन्द्रतारानुकूले शुभे दिने स्नात्वा नित्यकर्मं विधाय नवमहतं वासः परिधाय एकान्तविष्णुमन्दिरं गत्वा स्वासने प्राङ्मुख उपविश्य स्वदक्षिणतः संस्कार्य कन्यां चोपवेश्य दीपं प्रज्वाल्य आचम्य स्वस्तिवाचनशान्ति पाठादिकं कृत्वा सुमुखश्चेति गणेशादिस्मरणानन्तरं संकल्पं कुर्यात् । तद्यथा-अद्येह ममामुकगोत्रायाः अमुकराशेरस्याः कन्याया जन्मसामयिकलग्नाद् अमुकस्थान स्थितामुकदुष्टग्रहसंसूचित वैधव्यादि-दोषनिराकरण-पूर्वक-सौभाग्यप्राप्तिद्वारा भविष्यद्भर्तुरायुरारोग्यैश्वर्यसुखावाप्तये श्रीपरमेश्वरप्रीतये च कुम्भेन सह कन्योद्वाह कर्माहं करिष्ये तत्पूर्वाङ्गत्वेन कलशस्थापन-पुण्याहवाचन-नीराजन-मातृकापूजन वसोर्धारा-निपातनायुष्य-मन्त्रजपाभ्युदयिक-नान्दी श्राद्धादीनि करिष्ये, तत्रादौ निर्विघ्नतासिद्धये श्रीभगवतो गणेश्वरस्य पूजनं करिष्ये । इति सङ्कल्प्य गणपत्यादिपूजनं कृत्वा पूजनपूर्वकमाचार्यं वृत्वा सुवर्णनिर्मितां वरुणप्रतिमां विष्णुप्रतिमां च अग्न्युत्तारणपूर्वकं पञ्चामृतेन संस्नाप्य कलशविधिना स्थापिते जलपूर्णकलशे संस्थाप्य ॐ एतं ते देव सवितर्यज्ञं प्राहुर्बृहस्पतये ब्रह्मणे तेन यज्ञमव तेन यज्ञपतिं तेन मामव मनोजूतिर्जुषतामाज्यस्य बृहस्पतिर्यज्ञमिमं तनोत्वरिष्टम् यज्ञ समिमं दधातु विश्वे देवास इह मादयन्तामों ३ प्रतिष्ठ ।। ॐ भूर्भुवः स्वः सुवर्णप्रतिमायां वरुण इहागच्छेह तिष्ठ सुप्रतिष्ठितो वरदो भव । इति प्राणप्रतिष्ठां कृत्वा तथैव विष्णुमपि प्रतिष्ठाप्य कन्याया मङ्गलस्नानं कारयित्वा कंकणबन्धन नूतनचित्रवस्त्रभूषणादिभिः कन्यामलंकृत्य कुम्भसमीपे समानीय पूजनसंकल्पं कारयेत् ॐ अद्येह अमुकगोत्राया अमुकनाम धेयायाः अस्याः कन्याया जन्मसामयिकलग्नाद् अमुकस्थानस्थितामुकग्रहै: संसूचित वैधव्यदोषनिराकरणपूर्वकसौभाग्यसमृद्धिद्वारा भविष्यद्भर्तुरायुरारोग्यैश्वर्याभि वृद्धिकामनया श्रीपरमेश्वरप्रीत्यर्थं च कलशे सुवर्णप्रतिमयोः श्रीविष्णुवरुणयोः पूजनं करिष्ये। इति संकल्प्य ॐ तत्त्वायामि ब्रह्मणा वन्दमानस्तदाशास्ते यजमानो हविभिः । अहेडमानो वरुणेह वोध्युरुषधं समान आयुः प्रमोषीः ।। ॐ विष्णोरराटमसि विष्णोश्नप्वेस्थो विष्णोः स्यूरसि विष्णोर्ध्रुवोऽसि वैष्णवमसि विष्णवे त्वा ।। इति पठित्वा पाद्यादीनि समर्पयामि वरुणाय नमः ।। विष्णवे नमः इति यथोपचारैः वरुणं विष्णुं च सम्पूज्य पुष्पाञ्जलिं गृहीत्वा प्रार्थयेत्वरुणाङ्गस्वरूपस्त्वं जीवनानां समाश्रय । पतिं जीवय कन्यायाश्चिरं पुत्रान् सुखं कुरु। देहि विष्णो वरं देव कन्यां पालय दुःखतः। पतिं जीवय कन्यायाश्चिरं देहि तथा सुखं ।। इति संप्रार्थ्य मधुपर्केण अर्चयित्वा वस्त्रा लङ्कारादीन्समर्प्य कन्याकुम्भान्तरालेऽन्तः पटं कृत्वा कन्यावस्त्रपरिधानानन्तरं अन्तः पटमपसार्य समञ्जनान्ते विवाहोपयोगि मङ्गलपद्यपाठं कारयित्वा कन्यापिता कन्यादानसङ्कल्पं कुर्यात् । ॐ विष्णुः ३ इत्यादि अद्येह अमुकोऽहम् अमुकराशेरमुकनामधेयाया ममास्याः कन्यायाः जन्मसामयिकलग्नाद् अमुकस्थानस्थितामुक-दुष्ट-ग्रहसंसूचितवैधव्यदोष परिहारपूर्वक सौभाग्य-सिद्धिद्वारा अस्या भविष्यद्भर्तुरायुरारोग्यैश्वर्य्य वृद्धिकामः अमुकगोत्रां अमुकप्रवरां अमुकनाम्नी श्रीरूपिणीं वरार्थिनीं इमां कन्यां श्रीविष्णु वरुणस्वरूपिणेकुम्भाय तुभ्यमहं संप्रददे। ॐ तत्सत् इति संकल्प्य दत्त्वा - अद्य वैधव्यदोषनिवृत्तये कृतैतत्कुम्भ विवाहकर्मणि कन्यादानप्रतिष्ठार्थं इमां दक्षिणां श्रीविष्णुवरुणस्वरूपिणे कुम्भाय तुभ्यमहं संप्रददे इति समर्पयेत् । तदुत्तरं अञ्चलग्रन्थिबन्धनादिसर्वं विवाहविधिवत्कृत्वा 'परित्वा' इत्यर्कविवाह स्थितैर्दशभिः मन्त्रैरधस्तादुपरिष्टाच्च मन्त्रावृत्त्या कन्यां कुम्भं च दशतन्तुसूत्रेण परिवेष्टयेत्। ततः किञ्चित् स्थित्वा वेष्टितसूत्रात्कुम्भं निस्सार्य जलाशये विसृजेत्। ततः पञ्चपल्लवजलेन कन्यामभिषिच्य विष्णुवरुणप्रतिमे वैवाहितवस्त्रादीनि च आचार्याय दद्यात्। तत्र संकल्पः - अद्येह अमुकगोत्रा अमुकराशिरमुकनामधेयाहं मम जन्मसामयिकलग्नाद् अमुकस्थान-स्थितामुकदुष्टग्रहसंसूचित-वैधव्य-दोष परिहारद्वारा सौभाग्यफल-प्राप्तिपूर्वक-भविष्यन्मद्भर्तृशरीरारोग्यायुर्वृद्धिकामा इमे सुपूजिते विष्णुवरुणप्रतिमे इमानि वैवाहिकवस्त्रादीनि च अमुकगोत्रायामुकशर्मणे ब्राह्मणाय तुभ्यमहं सम्प्रददे ॐ तत्सत् इति संकल्प्य दद्यात् । ॐ स्वस्तीति प्रतिवचनं । ततो दानप्रतिष्ठां दद्यात् । ॐ अद्य कृतैतत्सुपूजित श्रीविष्णुवरुणप्रतिमादानप्रतिष्ठार्थं इमां दक्षिणां अमुकगोत्रायामुकशर्मणे ब्राह्मणाय तुभ्यमहं सम्प्रददे इति दद्यात् । ततोऽभिषेकतिलकविप्राशीग्रहणम्। सम्प्रदायानुरोधेन अन्येभ्योऽपि ब्राह्मणेभ्यो भूयसीदक्षिणादानम् यथाशक्ति ब्राह्मणभोजनादिकं च कार्यम्। ततः कन्याविवाहं कुर्यात् ।

इति कुम्भविवाहविधिः ।

Share:

अर्क विवाह विधि

तीसरा मानुषी विवाह से ४, ५ दिन पहले रविवार या शनिवार हस्त नक्षत्र या अन्य किसी शुभ दिन में गाँव से पूर्व या उत्तर दिशा की ओर एकान्त स्थान में फूल, पत्ती, फल से परिपूर्ण मदार के पेड़ के नीचे गोबर से लीपकर वहां मण्डल बना कर सभी सामग्री एकत्रित कर मदार वृक्ष के पश्चिम की ओर आसन बिछा कर बैठे। आचमन प्राणायाम करके गुरु के बनाये ग्रहमण्डल में स्वस्त्ययन गणेश गौरी पूजन कर दीप जला कर संकल्प करे-

 ॐ तत्सदद्येति श्रुति-स्मृतिपुराणोक्त फलप्राप्तिपूर्वक करिष्यमाण-तृतीय-मानुषी- विवाहतजन्य- वैधव्यादि-दोषापनुत्यनन्तरवृद्धिहेतवे ऽर्क विवाहमहं करिष्ये तन्निर्विघ्नतार्थं च गणपत्यादिदेवानहं पूजयिष्ये ।

इसके बाद गणेश गौरीषोडश मातृकानवग्रह प्रणव दिक्पाल-पूजन यथाशक्ति करके सुवर्ण से नान्दी श्राद्ध करे।

यथा अद्येत्याद्युक्त्वा करिष्यमाण-तृतीय-मानुषी विवाहाङ्गत्वेन कर्तव्याभ्युदयिक श्राद्धे इदमग्निदैवतकं हिरण्यं यथानामगोत्राय ब्राह्मणाय दातुमहमुत्सृजे ।

फिर अर्क को कन्या देने हेतु वरण द्रव्य लेकर अधोलिखित संकल्प पढ़कर आचार्य का वरण करे।

ॐ अद्येत्यादि मम तृतीय मानुषीविवाहजन्यदोषापनुत्यर्थं अर्ककन्याप्रदानार्थं एभिर्वरणद्रव्यैरमुकगोत्रममुक शर्माणं ब्राह्मणमाचार्यत्वेनाहं वृणे।

आचार्य -वृतोस्मि' बोले। ।

इसके पश्चात् आचार्य वर की पूजा के लिए यह बोले- ॐ साधुभवानास्तामर्चयिष्यामो भवन्तमिति ब्रूयात् ।

वर बोले- ॐ अर्चय ।

ऐसा कहने पर वर के बैठने के लिए शुद्ध आसन देकर विष्टर हाथ में लेकर ॐ विष्टरो विष्टरो विष्टर यह किसी अन्य के कहने पर।

आचार्य बोले- ॐ विष्टरः प्रतिगृह्यताम् ।

वर बोले- ॐ विष्टरं प्रतिगृह्णामि।

 ऐसा बोलकर वर विष्टर लेकर ॐ वर्ष्माऽस्मि समानानामुद्यतामिव सूर्यः । इमन्तमभितिष्ठामि यो मा कश्चाभिदासति ।। यह मन्त्र पढ़कर उत्तराग्र कर विष्टर को आसन के नीचे रख कर बैठ जाय।

फिर आचार्य अञ्जलि में जल लेकर ॐ पाद्यं पाद्यं पाद्यम् यह किसी दूसरे के कहने पर वर से आचार्य कहे - ॐ पाद्यं प्रतिगृह्यताम् ।

वर ॐ पाद्यं प्रतिगृह्णामि यह वाक्य बोल कर आचार्य की अंजलि से अपनी अंजलि में जल लेकर –

ॐ विराजो दोहोसि विराजो दोहमशीय मयि पाद्यायै विराजो दोहः । यह मन्त्र पढ़कर वर का दाहिना चरण धो दे। इसी तरह पूर्व के क्रम के अनुसार विष्टर लेकर पैर के नीचे वर रखे। इसी तरह पूर्व के क्रम के अनुसार वायें पैर को धे दे ( यदि वर क्षत्रिय हो तो वर का पैर कोई नौकर धो दे ) इसके बाद पहले की तरह वर विष्टर लेकर दोनों पैर के आगे करे। फिर दूर्वा, अक्षत, फल, पुष्प, चन्दन मिला अर्घपात्र लेकर आचार्य अर्घौ अर्घो अर्घौ किसी के कहने पर ॐ अर्घः प्रतिगृह्यताम् यह वाक्य बोले।

फिर वर अर्घं प्रतिगृह्णामि यह वाक्य बोलकर अर्घपात्र आचार्य के हाथ से लेकर ॐ आपः स्थ युष्माभिः सर्वान्कामानवाप्नुवानी

पढ़कर शिर पर अक्षत, फूल छिड़ककर ॐ समुद्रं वः प्राहिणोमि स्वां योनिमभिगच्छतः अरिष्टा स्माकं वीरामापरासेचिमत्पयः । इस प्रकार मन्त्र पढ़ते हुए अर्घपात्र का जल ईशान के तरफ विसर्जित करे।

पुनः किसी के आचमनीयम् आचमनीयम् आचमनीयम् पढ़ने पर आचमनीयं प्रतिगृह्यताम् ऐसा आचार्य कहे। फिर वर आचमनीय लेकर बोले- ॐ आमागन् यशसा स सृज वर्चसा तं मा कुरु प्रियं प्रजानामधिपतिं पशूनामरिष्टिं तनूनाम् । मन्त्र पढ़ते हुए एक बार आचमन करे। पुनः दो बार मौन होकर आचमन करे।

उसके बाद आचार्य कांसे के पात्र में दही, मधु, घी रखकर दूसरे कांसे के पात्र से उसे ढंककर ॐ मधुपर्क: मधुपर्कः मधुपर्कः किसी अन्य के कहने पर आचार्य ॐ मधुपर्कः प्रतिगृह्यताम् बोले।

फिर वर - ॐ गृह्णामि यह बोलकर आगे का मंत्र पढ़े- ॐ मित्रस्य चक्षुषा त्वा प्रतीक्ष्ये मन्त्र पढ़कर वर आचार्य के हाथ में मधुपर्क देखकर -ॐ देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽश्विनोर्बाहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यां प्रतिगृह्णामि । इस मंत्र को पढ़ने के बाद वर मधुपर्क वायें हाथ में लेकर ॐ नमः श्यावास्यायान्नशने यत्त आविद्धं तत्ते निष्कृन्तामि। इससे अनामिका अंगुली से उसे तीन बार चलाकर अनामिका और अंगूठा से भूमि पर छिड़के। पुनः उसी प्रकार से दो बार छिड़के।

तीन बार मधुपर्क प्राशन करें- ॐ यन्मधुनो मधव्यं परम रूपमन्नाद्यं तेनाहं मधुनो मधव्येन परमेण रूपेणान्नाद्येन परमो मधव्योऽन्नादोऽसानि ।

इसके बाद अर्क एकान्त स्थान पर रख दे। पुनः आचमन कर वर अर्क के सामने खड़े होकर सूर्य की प्रार्थना करे-  त्रैलोक्यव्यापिन् सप्ताश्व छायया सहितो रवे। तृतीयोद्वाहजं दोषं निवारय सुखं कुरु ।  फिर मन्दार वृक्ष के नीचे विधिपूर्वक कलश स्थापना करके सुवर्ण की बनी सूर्य की प्रतिमा कलश के ऊपर स्थापित कर आकृष्णेन रजसा वर्तमानो निवेश्शयन्नमृतम्मर्त्यञ्च ।

हिरण्येन सविता रथेना देवो याति भुवनानि पश्यन् ॥ यह मन्त्र पढ़कर उसमें सूर्य का आवाहन कर सफेद वस्त्र और सूत से मन्दार को लपेट दे। पाद्यादि से पूजन कर ॐ आपो हि ष्ठा मयोभुवस्तान ऊर्जे दधातन महेरणाय चक्षसे ।। १ ।।

यो वः शिवतमो रसस्तस्य भाजयतेह नः उशतीरिव मातरः ।। २ ।।

तस्मा अरंगमाम वो यस्य क्षयाय जिन्वथ आपो जनयथा च नः । तक मन्त्र पढ़ते हुए अभिषेक करे।

फिर गुड़ ओदन का नैवेद्य देकर ताम्बूल और दक्षिणा प्रदान करे। इसके बाद इस मंत्र को पढ़ते हुए वर अर्क- मदार की प्रदक्षिणा करे- मम प्रीतिकरा चेयं मया सृष्टा पुरातनी। अर्कजा ब्रह्मणा सृष्टा अस्माकं परिरक्षतु पढ़े। यह पढ़कर पुनः इस मंत्र को पढ़ते हुए प्रदक्षिणा तथा प्रार्थना करते हुए पढ़ता जाय- (प्रथमवारम्)  नमस्ते मङ्गले देवि नमः सवितुरात्मजे।। त्राहि मां कृपया देवि पत्नी त्वं मद्गृहागता ।।

द्वितीय प्रदक्षिणा में यह मंत्र पढ़े-  अर्क त्वं ब्रह्मणा सृष्टः सर्वप्राणि हिताय च। वृक्षाणामादिभूतस्त्वं देवानां प्रीतिवर्द्धनः ।

तृतीय प्रदक्षिणा में यह मंत्र पढ़े- तृतीयोद्वाहजं दोषं मृत्युञ्चाशु निवारय ।

पञ्चभूसंस्कारपूर्वक अग्नि की स्थापना करे। मदार के सम्मुख पूर्व की ओर बैठे। फिर अन्तः पट करे। अर्क कन्या और वर को सुसज्जित करके/ नवीन अनुभवों का आत्मीकरण करे। पुनः गोत्रोच्चारणपूर्वक मंगल पाठ करे।

तत्पश्चात् आचार्य संकल्प पढ़कर अर्क कन्या को वर के लिए प्रदान करे ॐ अद्यामुकमासेऽमुकतिथौ अमुकवासरादिसंयुतायां शुभवेलायां अमुक गोत्रस्यामुक प्रवरस्यामुकशर्म्मणः पौत्राय अमुकगोत्रस्यामुक प्रवरस्यामुकशर्म्मणः पुत्राय काश्यपगोत्रस्य त्रिप्रवरस्य अर्कस्य प्रपौत्री काश्यपगोत्रस्य त्रिप्रवरस्य सवितुः पौत्री काश्यपगोत्रस्य त्रिप्रवरस्य आदित्यस्य पुत्री इस क्रम से तीन बार पढ़ें । आचार्य के द्वारा इस अर्क कन्या को यह कहे जाने पर वर - ॐ स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवा इत्यादि स्वस्ति सूक्त पढ़ते हुए कन्या को देखे। इसके बाद आचार्य विप्रों के द्वारा वर के लिए आशीर्वाद दिलाकर अमुकगोत्राय अमुकशर्मणे वराय तुभ्यमहं संप्रददे, यह बोले।

ॐ अर्ककन्यामिमां विप्र यथाशक्तिविभूषिताम् । गोत्राय शर्मणे तुभ्यं दत्तां विप्र समाश्रय ।। इसके बाद ॐ अद्य कृतैतदर्ककन्यादानप्रतिष्ठार्थ मिदं सुवर्णमग्निदैवतं अमुकगोत्राय अमुकशर्मणे वराय तुभ्यमहं संप्रददे ।। यह पढ़कर दक्षिणा या सुवर्ण दे ।। फिर वर स्वस्ति बोलकर ॐ स्वस्तीति प्रतिगृह्य वरः यज्ञो मे कामः समृध्यताम्। धर्मो मे कामः समृध्यताम्। यशो मे कामः समृध्यताम् इस वाक्य को तीन बार पढ़कर अर्क पर अक्षत छिड़के।  

फिर सूत से आँचल में गाँठ बाँधकर कुमकुम से रंगे हुए के डोरे से गायत्री मन्त्र पढ़कर पाँच बार लपेटे। पाँच सूत के मंत्र ॐ परित्वा गिर्वणो गिर इमा भवन्तु विश्वतः । वृद्धायुमनुवृद्धायो जुष्टा भवन्तु जुष्टयः ॥ १ ॥ इन्द्रस्यूरसीन्द्रस्य ध्रुवोऽसि। ऐन्द्रमसि वैश्वदेवमसि ।। २ ।।

विभुरसि प्रवाहणो वह्निरसि हव्यवाहनः श्वात्रोऽसि प्रचेतास्तुथोऽसि विश्ववेदाः ।। ३ ।।

उशिगसि कविरङ्घारिरसि बम्भारिरवस्युरसि दुवस्वान् शुन्ध्यूरसि मार्जालीय: सम्राडसि कृशानुः परिषद्योऽसि पवमानो नभोऽसि प्रतक्वा मृष्टोऽसि हव्यसूदन ऋतधामसि स्वर्ज्योतिः ।। ४ ।।

समुद्रोऽसि विश्वव्यचा अजोऽस्येकपादहिरसि बुध्यो वागस्यैन्द्रमसि सदोऽस्यतस्य द्वारो मा मा संताप्तमध्वनामध्वपते प्रमातिरस्वस्तिमेऽस्मिन्पथि देवयान भूयात् ।। ५ ।।

मित्रस्य मा चक्षुषेक्षध्वमग्नयः सगरा: सगराः स्थ सगरेण नाम्ना रौद्रेणा नीकेन पात माग्नयः । पितृतमाग्नयो गोपायत मा नमो वोऽस्तु मामाहि ॐ सिष्ठ ।। ६ ।।

ज्योतिरसि विश्वरूपं विश्वेषां देवानां समित् ।। त्वधं सोमतनूकृद्धयो द्वेषेभ्योऽन्यकृतेभ्य उरुयन्तासि वरूथü स्वाहा जुषाणो असुराज्यस्य वेतु स्वाहा ।। ७ ।।

अग्ने नय सुपथाराये अस्मान् विश्वानि देव वयुनानि विद्वान् । युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो भूयिष्ठां ते नम उक्तिं विधेम ।। ८ ।।

अयं नो अग्निर्वरिवस्कृणोत्वयं मृधः पुर एतु प्रभिन्दन् । अयं वाजाजयतु वाजसाता वय शत्रूञ्जयतु जर्हषाणः स्वाहा ।। ९ ।।

अरु विष्णोः विक्रम स्वोरु क्षयात नस्कृधि । घृतं घृतयोने दिवः प्रप्रयज्ञपतिं तिरः स्वाहा ।। १० ।।

उपर्युक्त मन्त्रों को पढ़ते हुए मदार के वृक्ष पर लपेट कर उस सूत को पाँच गुणा करके अर्क (मदार) के कन्धे में बाँधकर ॐ बृहत्सामक्षत्रभृद् वृद्धवृष्ण्यं त्रिष्टुमोजः शुभितमुग्रवीरम्। इन्द्रस्तोमेन पंचदशेन मध्यमिदं वातेन सगरेण रक्ष।मन्त्र पढ़कर रक्षा करे।

इसके बाद मदार के पूर्व आदि आठो दिशाओं में आठ कलश स्थापित करे। फिर हल्दी, चन्दन मिले शीतल जल से कलशों को भरकर वस्त्र और तीन बार लपेटे गये सूत्रों से  प्रत्येक कलश के कंठ को लपेटे। इन कलशों में हल्दी छोड़कर  कलश में विष्णु का आवाहन करे- ॐ इदं विष्णु विचक्रमे त्रेधा निदधे पदं समूढमस्य पाधं सुरे स्वाहा । इससे आवाहन करने के बाद- पाद्यादीनि समर्पयामि विष्णवे नमः इससे पूजन कर प्रार्थना करे - विश्वव्यापिन् नमस्तेऽस्तु भक्तप्रिय जनार्दन । तुरीयस्य विवाहस्य अधिकारं प्रयच्छ मे।।

फिर ब्रह्मा से अनुमति लेकर घी की आहुति प्रदान करे। तत्पश्चात् प्रजापति, इन्द्र, अग्नि, सोम, बृहस्पति, अग्नि, वायु, सूर्य, प्रजापति को क्रमशः उनके चतुर्थ्यन्त नाम के बाद स्वाहा बोलते हुए ॐ प्रजापतये से प्रजापतये तक तत्तन्मन्त्र पढ़ते हुए घी की आहुति प्रदान करे।

इसके बाद अर्क वृक्ष के उत्तर दिशा में स्थण्डिल का निर्माण कर पंचभूसंस्कार पूर्वक ब्रह्मा का उपवेशनादि पर्युक्षण पर्यन्त "एतन्ते देवसवित" वरद नामक अग्नि की प्रतिष्ठा कर पाद्यादि से पूजा करे। देवता का ध्यान करे। फिर यह मंत्र पढ़कर संकल्प छोड़े। अद्येह अर्कविवाहकर्मणाहं यक्ष्ये तत्र प्रजापतिं इन्द्रं अग्निं सोमं बृहस्पतिं अग्निं वायुं सूर्य प्रजापतिं चाज्येनाहं यक्ष्ये ।। इति ।।

इसके पश्चात् इन मंत्रों से नव आहुति हवन करे- ॐ प्रजापतये स्वाहा इदं प्रजापतये। ( मन ही मन) ॐ इन्द्राय स्वाहा इदमिन्द्राय (दोनों आधार पर)। ॐ अग्नये स्वाहा इदमग्नये ॐ सोमाय स्वाहा इदं सोमाय (घी के पात्र में)। ॐ सङ्गोभिराङ्गिरसो नक्षमाणो भग इवेदर्यमणं निनाय। जने मित्रो न दम्पती अनक्तिबृहस्पते वाजयाशूंरिवाजौ स्वाहा। इदं बृहस्पतये ।। ॐ यस्मै त्वा कामकामाय वयं सम्राड्यजामहे । तमस्मभ्यं कामं दत्वाथेदं त्वं घृतं पिब स्वाहा। इदमग्नये ।। ॐ भूः स्वाहा इदमग्नये । ॐ भुवः स्वाहा इदं वायवे । ॐ स्वः स्वाहा इदं सूर्याय। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा इदं प्रजापतये ।

इसके बाद भूः आदि प्राजापत्य होम, स्विष्टकृत होम, पूर्ण पात्र दान तक पूरा कर शेष कर्म को भी पूरा करे। मदार की प्रदक्षिणा कर यह मंत्र पढ़कर प्रार्थना करे-  -मया कृतमिदं कर्म स्थावरेषु जरायणा । अर्कापत्यानि मे देहितत्सर्वं क्षन्तुर्महसि ।। इस प्रकार प्रार्थना करके शान्ति सूक्त पढ़े। अर्क में प्रतिष्ठित सूर्य का विसर्जन करके आचार्य के लिए हो गाय के बराबर दक्षिणा दे। अन्य ब्राह्मण को भी दक्षिणा देकर पूजोपकरण तथा अलंकरण आचार्य को देकर दत्त्वा चार दिनों तक मदार और कलशों की रक्षा करें।  पांचवें दिन पहिले की भांति पूजा करके तिलक कर विप्र से आशीर्वाद ले। अग्नि का विसर्जन कर सूर्य को अर्घ देवे। तत्पश्चात् कंगन खोले। इसके बाद मानुषी कन्या के साथ विवाह करे।

इत्यर्कविवाहविधिः ।


Share:

अनुवाद सुविधा

ब्लॉग की सामग्री यहाँ खोजें।

लोकप्रिय पोस्ट

जगदानन्द झा. Blogger द्वारा संचालित.

मास्तु प्रतिलिपिः

इस ब्लॉग के बारे में

संस्कृतभाषी ब्लॉग में मुख्यतः मेरा
वैचारिक लेख, कर्मकाण्ड,ज्योतिष, आयुर्वेद, विधि, विद्वानों की जीवनी, 15 हजार संस्कृत पुस्तकों, 4 हजार पाण्डुलिपियों के नाम, उ.प्र. के संस्कृत विद्यालयों, महाविद्यालयों आदि के नाम व पता, संस्कृत गीत
आदि विषयों पर सामग्री उपलब्ध हैं। आप लेवल में जाकर इच्छित विषय का चयन करें। ब्लॉग की सामग्री खोजने के लिए खोज सुविधा का उपयोग करें

समर्थक एवं मित्र

सर्वाधिकार सुरक्षित

विषय श्रेणियाँ

ब्लॉग आर्काइव

संस्कृतसर्जना वर्ष 1 अंक 1

संस्कृतसर्जना वर्ष 1 अंक 2

संस्कृतसर्जना वर्ष 1 अंक 3

Sanskritsarjana वर्ष 2 अंक-1

Recent Posts

लेखानुक्रमणी

लेख सूचक पर क्लिक कर सामग्री खोजें

अभिनवगुप्त (1) अलंकार (3) आधुनिक संस्कृत गीत (14) आधुनिक संस्कृत साहित्य (5) उत्तर प्रदेश संस्कृत संस्थान (1) उत्तराखंड (1) ऋग्वेद (1) ऋषिका (1) कणाद (1) करवा चौथ (1) कर्मकाण्ड (47) कहानी (1) कामशास्त्र (1) कारक (1) काल (2) काव्य (16) काव्यशास्त्र (27) काव्यशास्त्रकार (1) कुमाऊँ (1) कूर्मांचल (1) कृदन्त (3) कोजगरा (1) कोश (12) गंगा (1) गया (1) गाय (1) गीति काव्य (1) गृह कीट (1) गोविन्दराज (1) ग्रह (1) छन्द (6) छात्रवृत्ति (1) जगत् (1) जगदानन्द झा (3) जगन्नाथ (1) जीवनी (6) ज्योतिष (20) तकनीकि शिक्षा (21) तद्धित (10) तिङन्त (11) तिथि (1) तीर्थ (3) दर्शन (19) धन्वन्तरि (1) धर्म (1) धर्मशास्त्र (14) नक्षत्र (2) नाटक (4) नाट्यशास्त्र (2) नायिका (2) नीति (3) पतञ्जलि (3) पत्रकारिता (4) पत्रिका (6) पराङ्कुशाचार्य (2) पर्व (2) पाण्डुलिपि (2) पालि (3) पुरस्कार (13) पुराण (3) पुस्तक (1) पुस्तक संदर्शिका (1) पुस्तक सूची (14) पुस्तकालय (5) पूजा (1) प्रत्यभिज्ञा शास्त्र (1) प्रशस्तपाद (1) प्रहसन (1) प्रौद्योगिकी (1) बिल्हण (1) बौद्ध (6) बौद्ध दर्शन (2) ब्रह्मसूत्र (1) भरत (1) भर्तृहरि (2) भामह (1) भाषा (1) भाष्य (1) भोज प्रबन्ध (1) मगध (3) मनु (1) मनोरोग (1) महाविद्यालय (1) महोत्सव (2) मुहूर्त (1) योग (5) योग दिवस (2) रचनाकार (3) रस (1) रामसेतु (1) रामानुजाचार्य (4) रामायण (3) रोजगार (2) रोमशा (1) लघुसिद्धान्तकौमुदी (45) लिपि (1) वर्गीकरण (1) वल्लभ (1) वाल्मीकि (1) विद्यालय (1) विधि (1) विश्वनाथ (1) विश्वविद्यालय (1) वृष्टि (1) वेद (6) वैचारिक निबन्ध (26) वैशेषिक (1) व्याकरण (46) व्यास (2) व्रत (2) शंकाराचार्य (2) शरद् (1) शैव दर्शन (2) संख्या (1) संचार (1) संस्कार (19) संस्कृत (15) संस्कृत आयोग (1) संस्कृत कथा (11) संस्कृत गीतम्‌ (50) संस्कृत पत्रकारिता (2) संस्कृत प्रचार (1) संस्कृत लेखक (1) संस्कृत वाचन (1) संस्कृत विद्यालय (3) संस्कृत शिक्षा (6) संस्कृत सामान्य ज्ञान (1) संस्कृतसर्जना (5) सन्धि (3) समास (6) सम्मान (1) सामुद्रिक शास्त्र (1) साहित्य (7) साहित्यदर्पण (1) सुबन्त (6) सुभाषित (3) सूक्त (3) सूक्ति (1) सूचना (1) सोलर सिस्टम (1) सोशल मीडिया (2) स्तुति (2) स्तोत्र (11) स्मृति (12) स्वामि रङ्गरामानुजाचार्य (2) हास्य (1) हास्य काव्य (2) हुलासगंज (2) Devnagari script (2) Dharma (1) epic (1) jagdanand jha (1) JRF in Sanskrit (Code- 25) (3) Library (1) magazine (1) Mahabharata (1) Manuscriptology (2) Pustak Sangdarshika (1) Sanskrit (2) Sanskrit language (1) sanskrit saptaha (1) sanskritsarjana (3) sex (1) Student Contest (2) UGC NET/ JRF (4)