प्रथमा विभक्तिः
संज्ञा-सर्वनामक्रियासहितानि
वाक्यानि
अभ्यासः – १
अधोलिखितैः
पदैः उदाहरणानुगुणं संज्ञा-सर्वनामक्रियासहितानि वाक्यानि रचयत -
पुंलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
बालकः सः
बालकः अस्ति । तौ बालकौ
स्तः । ते बालकाः सन्ति ।
छात्रः ----------- ------ -----------
------- ----------- ----
शिक्षकः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
युवकः ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
पुरुषः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नायकः ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
गायकः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
अर्चकः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पाचकः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
रजकः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
हस्तः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
दीपः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पादः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
चषकः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
चमसः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सुधाखण्डः ----------- ------ ---------- ---------- ----------- ----
दन्तकूर्चः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
प्रकोष्ठः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
वृक्षः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
देशः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
आसन्दः ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
मञ्चः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
ग्रन्थः ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
पाठः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
देवालयः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कार्यालयः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मार्गः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
प्रश्नः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
घटः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कूपः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
भारतीयः ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
स्त्रीलिङ्गम्
(आ) एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
बालिका सा बालिका अस्ति
। ते बालिके स्तः । ताः
बालिकाः सन्ति ।
छात्रा ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
शिक्षिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नायिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
गायिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सेविका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पाचिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
महिला ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
स्थालिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
रोटिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
छुरिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मापिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
माला ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कविता ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पेटिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
गन्धवर्तिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मशकवर्तिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सिक्थवर्तिका ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
भारतीया ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सञ्चालिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
निरीक्षिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
निर्देशिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नौका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
गदा ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पादरक्षा ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
शाटिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कुञ्चिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कपाटिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
निधानिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सन्दंशिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
भारतीया ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
स्त्रीलिङ्गम्
(ई) एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
लेखनी सा लेखनी
अस्ति । ते लेखन्यौ स्तः । ताः लेखन्यः सन्ति ।
युवती ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नारी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
जननी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नगरी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नर्तकी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
घटी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
वेल्लनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नदी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कूपी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कर्तरी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मार्जनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
तन्त्री ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
दर्वी ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
देवी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
द्रोणी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
तरुणी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सुन्दरी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
चालनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
शोधनी ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
भगिनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
गृहिणी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
अभिनेत्री ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
अङ्गुली ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
अङ्कनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
दूरवाणी ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
पुनःपूरणी ----------- ------ -----------
---------- ---------------
वर्णलेखनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
प्रतिवेशिनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कवयित्री ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पितामही ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मातामही ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
नपुंसकलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
पुस्तकम् तत् पुस्तकम्
अस्ति । ते पुस्तके स्तः । तानि पुस्तकानि सन्ति ।
पुष्पम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पत्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
वस्त्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कङ्कणम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
करवस्त्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पात्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
उपनेत्रम् ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
विमानम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कङ्कतम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
फेनकम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
क्रीडनकम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कारयानम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
फलम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
शास्त्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
शस्त्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
काष्ठम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
स्वेदकम् ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
राङ्कवम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
आच्छादकम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
दूरदर्शनम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
उत्तरीयम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मित्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
व्यजनम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
वातायनम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
द्वारम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सुभाषितम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
गृहम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नगरम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
वाक्यम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मन्दिरम् ----------- ------ ----------- ---------- ---------------
द्वितीया विभक्तिः
कर्तृ-कर्म-क्रियासहितानि
वाक्यानि
अभ्यासः – १
अधोलिखितैः
पदैः उदाहरणानुगुणं कर्तृ-कर्मक्रियासहितानि वाक्यानि रचयत -
पुंलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
पाठः सः पाठं पठति
। सः पाठौ पठति ।
सः पाठान् पठति ।
श्लोकः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मन्त्रः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
प्रश्नः ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
ग्रन्थः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
विषयः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
अध्यायः ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
देवालयः माता--------------गच्छति । माता---------------- गच्छति ।
ग्रामः ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
आपणः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
विदेशः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
प्रकोष्ठः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
विद्यालयः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
वित्तकोषः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
चिकित्सालयः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
महाविद्यालयः ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
कार्यालयः ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
हस्तः एषः------------------पश्यति ।
कटः -----------
----------- ------------
मञ्चः -----------
----------- ------------
स्यूतः -----------
----------- ------------
चमसः ----------- ----------- ------------
चषकः -----------
----------- ------------
आसन्दः ----------- ----------- ------------
करदीपः ----------- ----------- ------------
दण्डदीपः -----------
----------- ------------
सुधाखण्डः -----------
----------- ------------
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
पत्रिका छात्रः
पत्रिकां पठति । छात्रः पत्रिके
पठति । छात्रः पत्रिकाः पठति ।
वार्ता -----------
----------- ------------
कथा -----------
----------- ------------
गीता -----------
----------- ------------
कविता -----------
----------- ------------
संहिता -----------
----------- ------------
सूचना -----------
----------- ------------
हास्यकणिका -----------
----------- ------------
वाटिका सः ---------------पश्यति
।
माला ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पेटिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
मापिका ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
स्थालिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
शाटिका ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
छुरिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
शृङ्खला ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कपाटिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
पाठशाला ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
उत्पीठिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
निधानिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
संवादशाला ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
गन्धवर्तिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
सिक्थवर्तिका ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
मशकवर्तिका ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
अङ्कनी छात्रा अङ्कनीं
क्रीणाति । छात्रा अङ्कन्यौ
क्रीणाति । छात्रा अङ्कनीः
क्रीणाति ।
कूपी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
घटी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
लेखनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
कर्तरी ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
मार्जनी ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
वेल्लनी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
दूरवाणी ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
वर्णलेखनी ----------- ------ ----------- ---------- ---------------
पुनःपूरणी ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नदी बाला------तरति
। बाला----------तरति । बाला----------तरति ।
स्त्रीलिङ्गम्
एकवचनम् स्त्रीलिङ्गम्
एकवचनम्
अष्टाध्यायी
छात्रा अष्टाध्यायीं पठति । काशी पिता काशीं गच्छति
।
सप्तदशी ----------------- पुरी -----------
------
सप्तशती ----------- ------ नगरी -----------
------
कादम्बरी ----------- ------ देहली -----------
------
अभ्यासदर्शिनी ----------- ------ राजधानी -----------
------
सिद्धान्तकौमुदी ----------- ------ उज्जयिनी -----------
------
कौशलबोधिनी ----------- ------- वाराणसी -----------
------
नपुंसकलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम्
बहुवचनम्
पुस्तकम् पिता पुस्तकं
क्रीणाति । पिता पुस्तके
क्रीणाति । पिता पुस्तकानि क्रीणाति
।
शास्त्रम् सा-------जानाति । सा--------जानाति । सा---------जानाति
।
फलम् ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
पर्णम् ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
पुष्पम् ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
चित्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
गृहम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
गीतम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
काव्यम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
राज्यम् ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
मन्दिरम् ----------- ------ ----------- ---------- -----------
----
नाटकम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
फेनकम् ----------- ------ ----------- ---------- ----------- ----
कङ्कतम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
करयानम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
करवस्त्रम् ----------- ------ -----------
---------- ----------- ----
नपुंसकलिङ्गम्
नगरम् सः नगरं गच्छति । रघुवंशम् सा रघुवंशं पठति ।
बिहारम् -----------
--------- मेघदूतम् ---------------------
महाराष्ट्रम् --------------------- महाभारतम् ----------- ----------
हिमाचलम्
----------- ---------- शाकुन्तलम् ----------- ---------
राजस्थानम् ----------- ---------- रामायणम्
--------------------
अभ्यासः - २
आवरणे
प्रदत्तस्य पदस्य द्वितीयाविभक्त्यन्तरूपेण रिक्तस्थानानि पूरयत -
सेवकः ------------------ (आसन्दः)
आनयति ।
पिता ------------------
(कार्यालयः) गच्छति ।
मित्रं ------------------ (सन्देशः) प्रेषयति ।
आचार्यः ------------------ (विषयः) जानाति ।
शोधार्थी ------------------ (लेखः) लिखति ।
विशेषज्ञः ------------------
(प्रश्नः) पृच्छति ।
अतिथिः -----------------
(पुष्पगुच्छः) स्वीकरोति ।
रक्षकः ------------------ (चोरः)
गृह्णाति ।
वटुकः -------------------
(मन्त्रः) वदति ।
शिष्यः ------------------
(ग्रन्थः) स्मरति ।
छात्रः ------------------ (सूचना)
विस्मरति ।
सिंहः ------------------ (गुहा) प्रविशति ।
निरीक्षकः ------------------
(कक्ष्या) आगच्छति ।
प्रमुखः ----------------- (कार्यशाला) सञ्चालयति ।
गृहिणी ------------------ (कपाटिका) क्रीणाति ।
सेवकः ------------------ (आधानिका)
स्थापयति ।
प्रमुखः------------------ (संस्था)
सञ्चालयति ।
सम्पादकः -----------------
(पत्रिका) सम्पादयति ।
माता------------------ (पाकशाला)
प्रविशति ।
सञ्चालकः ------------------ (सभा)
सञ्चालयति ।
सेविका------------------ (योजिनी)
आनयति ।
भगिनी -----------------
(प्रतिवेशिनी) आह्वयति ।
शिशुः------------------- (अङ्गुली)
स्पृशति ।
प्राचार्यः ------------------
(भवती) जानाति ।
अधिकारी------------------
(दैनन्दिनी) उद्घाटयति ।
बालः ------------------ (कूपी)
स्वीकरोति ।
अग्रजः ------------------
(दूरवाणी) करोति ।
प्रवाचकः ---------------
(आकाशवाणी) गच्छति ।
भ्राता ------------------ (घटी)
क्रीणाति ।
सेविका ------------------ (कर्तरी) ददाति ।
विजेता
------------------ (पदकम्) धरति ।
मतदाता
----------------- (अभिज्ञानपत्रं) दर्शयति ।
अभिनेता------------------ (नाटकं)
करोति ।
ज्येष्ठः ------------------ (काव्यं) शृणोति ।
भक्तः------------------ (पुष्पं)
चिनोति ।
गायिका ------------------ (गीतं)
गायति ।
चित्रकारः ------------------ (चित्रं) रचयति ।
बाला ------------------ (फलम्) आनयति ।
पण्डितः-------------------
(शास्त्रं) जानाति ।
सः ------------------ (फेनकं)
स्वीकरोति ।
वैदेशिकः------------------ (देहली) आगच्छति ।
कर्मकरः ------------------ (कटः)
प्रसारयति ।
विदूषकः------------------
(हास्यकणिका) वदति ।
प्रबन्धकः ------------------
(वित्तकोषः) गच्छति ।
ग्राहकः ------------------
(पत्रिका) क्रीणाति ।
विक्रेता ------------------ (फलं)
ददाति ।
पितामही ------------------ (कथा)
श्रावयति ।
नेता ----------------------
(विदेशः) गच्छति ।
सा ------------------ (द्विचक्रिका)
चालयति ।
नर्तकी ------------------
(कण्ठहारः) पश्यति ।
नटी------------------ (शाटिका)
धरति ।
अर्चकः -----------------
(गन्धवर्तिका) ज्वालयति ।
विद्यार्थी------------------
(संहिता) पठति ।
भवान् ------------------ (अध्यायः)
स्मरति ।
भवती ------------------ (शृङ्खला)
आनयति ।
आपणिकः ------------------ (स्यूतः) ददाति ।
बालिका ------------------
(पाञ्चालिका) आनयति ।
अभिनेत्री ------------------
(वाहनं) चालयति ।
लुण्ठाकः ------------------
(छुरिका) प्रदर्शयति ।
सः ------------------ (स्यूतः)
आनयति ।
तृतीया विभक्तिः
साधनार्थे
अभ्यासः – १
अधोलिखितेषु
पदेषु तृतीयाविभक्तिं प्रयुज्य उदाहरणानुगुणं वाक्यानि रचयत -
पुंलिङ्गम् एकवचनम् नपुंसकलिङ्गम् एकवचनम्
चषकः सः चषकेण
जलं पिबति । पात्रम् सः पात्रेण जलम् आनयति
।
स्यूतः
----------- ------------------- जलम् ----------- -------------------
दण्डः ----------- ------------------- वस्त्रम् ----------- -------------------
चमसः ----------- ------------------- पुष्पम् -----------
-------------------
कंसः -----------
------------------- यानम् ----------- -------------------
कर्णः(द्वि.) ----------- ------- धनम्
----------- -------------------
दन्तः(बहु.) ----------- ------------------- मुखम् ----------- -------------------
हस्तः -----------
------------------- नेत्रम् (द्वि.) ----------- -------------------
घटः
----------- ------------------- शस्त्रम् ----------- -------------------
कण्ठः -----------
------------------- काष्ठम् -----------
-------
दीपः
----------- ------- दुग्धम् -----------
-------------------
गुडः
----------- ------------------- शास्त्रम् -----------
-------------------
अञ्चलः
----------- ------- कङ्कतम्
----------- -------------------
करदीपः ----------- ------------------- करवस्त्रम् ----------- -------------------
दन्तफेनः
----------- ------- इन्धनम् ----------- -------------------
दन्तकूर्चः ----------- ------------------- उपनेत्रम् -----------
-------------------
अश्वशकटः ----------- ------------------- विमानम् ----------- -------------------
धूमशकटः ----------- ------------------- लवित्रम् -----------
-------------------
शाकशकटः ----------- ------------------- फेनकम् ----------- -------------------
वृषभशकटः
----------- ------- वार्तापत्रम्
----------- -------------------
सुधाखण्डः ----------- ---------------- क्रीडनकम् ----------- -------------------
शिलाखण्डः ----------- ------------------- सीवनयन्त्रम् ----------- -------------------
आच्छादकम्
----------- ------- कण्ठहारः महिला कण्ठहारेण अलङ्करोति ।
‘आ’ स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम् ‘ई’
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम्
माला पितामही
मालया जपं करोति । लेखनी
अहं लेखन्या उत्तरं
लिखामि ।
गदा
----------- ------------------- घटी -----------
-------
नौका -----------
------- द्रोणी -----------
-------------------
जिह्वा
----------- ------------------- गोणी ----------- -------------------
मापिका ----------- ------------------- कूपी -----------
-------------------
पेटिका -----------
------------------- ईली -----------
-------------------
छुरिका -----------
------------------- दर्वी ----------- -------------------
स्थालिका ----------- ------------------- मार्जनी ----------- -------------------
कुञ्चिका
----------- ------------------- कर्तरी -----------
-------------------
नासिका ----------- ------------------- चालनी ----------- -------------------
शृङ्खला ----------- ------------------- शोधनी -----------
-------------------
रन्ध्रिका -----------
------------------- अङ्कनी ----------- -------------------
नलिका ----------- ------------------- अङ्गुली ----------- -------------------
शाटिका ----------- ------------------- वेल्लनी ----------- -------
पादरक्षा(द्वि.) ----------- ------- दूरवाणी -----------
-------------------
पाञ्चालिका ----------- ------------------- वर्णलेखनी ----------- -------
द्विचक्रिका ----------- ------- पुनःपूरणी ----------- -------------------
द्विचक्रिका ----------- ------- पुनःपूरणी ----------- -------------------
गन्धवर्तिका ----------- ------------------- नखकृन्तनी ----------- ------------------
अग्निशलाका ----------- ------------------- बाष्पस्थाली ----------- -------भाववाचकक्रियाविशेषणपदानां तृतीयाविभक्तिः भवति ।
अभ्यासः – २
तृतीयाविभक्तेः
भाववाचकरूपैः अधस्तन-वाक्यानि पूरयत -
सः (प्रयत्नः) -------------------
भाषणं करोति ।
एषः (परिश्रमः) ----------------
कार्यं सम्पादयति ।
एषः(आनन्दः) -------------------
गीतं गायति ।
सा (आग्रहः) --------------
प्रतिदिनं भजनं करोति ।
एषा (इच्छा) -------------------
सर्वान् पाठयति ।
भवान् (आशा) ------------------- मा
तिष्ठतु ।
भवती (श्रद्धा) -------------------
अध्ययनं करोति ।
त्वं (भक्तिः) --------------------
ध्यानं करोषि ।
अहं (प्रीतिः) -------------------
सर्वं साधयामि ।
कः (आकृतिः) -------------------
विशालः अस्ति ?
सर्वे (उत्साहः)
------------------- कार्यं कुर्वन्ति ।
वयं (वार्ता) ------------- बहून्
विषयान् जानीमः ।
इयं (शान्तिः) -------------------
वार्तालापं करोति ।
सः (विचारः) -------------------
श्रेष्ठः अस्ति ।
प्रमुखः (नीतिः)
-------------------- सर्वत्र व्यवहरति ।
संस्था (कार्यपद्धतिः)
------------------विकासति ।
का सर्वदा (स्वाभिमानम्)
------------------- तिष्ठति ?
शिष्यः (जिज्ञासा)
------------------ प्रश्नं पृच्छति ।
सखी (मोहः) -------------------
कार्यं न करोति ।
कथम् (अभ्यासः) ----------------
सर्वं सम्भवति?
सर्वेषां (क्रीडा)
------------------- आनन्दः भवति एव ।
मन्त्री (चर्चा)
------------------- सर्वान् तोषयति?
निदेशकः (इतिवृत्तम्)
-------------- सर्वम् अवगच्छति ।
सर्वः (तर्जनम्) ------------------
खिन्नः भवति ।
अहं (विश्वासः) -------------------
कार्यं करोमि ।
सर्वे (सुखम्) ------------जीवन्ति
।
मित्रं (दुःखम् )
------------------- रोदिति ।
सा (आत्मविश्वासः)
-------------------- क्रीडति ।
चतुर्थी विभक्तिः
दानार्थे
अभ्यासः – १
अधोलिखितेषु
पदेषु चतुर्थीविभक्तिं प्रयुज्य उदाहरणानुगुणं वाक्यानि रचयत -
पुंलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
बालकः सः बालकाय
जलं ददाति। सः बालकाभ्यां जलं ददाति। सः बालकेभ्यः
जलं ददाति।
छात्रः -----------
----------- ----------
शिक्षकः -----------
----------- ----------
युवकः -----------
----------- ----------
पुरुषः -----------
----------- ----------
नायकः -----------
----------- ----------
गायकः -----------
----------- ----------
अर्चकः -----------
----------- ----------
पाचकः -----------
----------- ----------
रजकः -----------
----------- ----------
नपुंसकलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
पुस्तकम् सः पुस्तकाय शतं ददाति । सः पुस्तकाभ्यां शतं
ददाति । सः पुस्तकेभ्यः शतं
ददाति ।
पुष्पम् -----------
----------- ----------
पत्रम् -----------
----------- ----------
वस्त्रम् -----------
----------- ----------
फलम् ----------- ----------- ----------
पात्रम् ----------- ----------- ----------
फेनकम् -----------
----------- ----------
उपनेत्रम् ----------- ----------- ----------
विमानम् -----------
----------- ----------
कङ्कतम् -----------
----------- ----------
करवस्त्रम् -----------
----------- ----------
क्रीडनकम् -----------
----------- ----------
कारयानम् -----------
----------- ----------
कङ्कणम् -----------
----------- ----------
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम्
बालिका सा बालिकायै धनं ददाति ।
छात्रा -----------
----------- ----------
शिक्षिका -----------
----------- ----------
नायिका -----------
----------- ----------
गायिका -----------
----------- ----------
सेविका -----------
----------- ----------
पाचिका -----------
----------- ----------
महिला -----------
----------- ----------
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम्
नारी सा
नार्यै धनं ददाति ।
द्विवचनम्
सा नारीभ्यां धनं ददाति ।
बहुवचनम्
सा नारीभ्यः धनं ददाति ।
देवी -----------
----------- ----------
जननी -----------
----------- ----------
नर्तकी -----------
----------- ----------
गृहिणी -----------
----------- ----------
युवती -----------
----------- ----------
तरुणी -----------
----------- ----------
सुन्दरी -----------
----------- ----------
भगिनी -----------
----------- ----------
अभिनेत्री -----------
----------- ----------
कवयित्री -----------
----------- ----------
पितामही -----------
----------- ----------
प्रतिवेशिनी ----------- ----------- ----------
अभ्यासः – २
अधोलिखितेषु
वाक्येषु आवरणे प्रदत्तस्य शब्दस्य चतुर्थीविभक्तिरूपेण रिक्तस्थानं पूरयत -
राष्ट्रपतिः
(सैनिकः) -------------------- पदकं ददाति ।
छात्रः
(शिक्षकः) ------------------- लेखनीं ददाति ।
बालः (प्रमुखः) -------------------- पुष्पगुच्छं ददाति ।
अपराधी (आरक्षकः) ------------------- उत्कोचं ददाति ।
कर्मकरः (आपणिकः) -------------------- धनं ददाति ।
भक्ताः (मन्दिरम्) ------------- कार्यं कुर्वन्ति।
युवकाः (मित्रम्) -------------------- भोजनं यच्छन्ति ।
अध्यक्षः (कलाकारः) ------------------- प्रेरणां ददाति
।
निर्देशकः (नायिका) -------------------- आलेखं ददाति ।
ज्येष्ठा (सेविका) ----------------------
वेतनं ददाति ।
प्रधानाचार्यः (बालिका)
--------------- पुरस्कारं ददाति ।
सख्यः (गृहिणी) ----------------------
धनं यच्छन्ति ।
युवकः (भगिनी) --------------------- मधुरं ददाति ।
पिता ( पुत्री ) ---------------------- चाकलेहं ददाति ।
भवती ( सखी ) --------------------- उपहारं ददाति ।
अहं (नलिनी) ---------------------- लेखनीं ददामि ।
पञ्चमी विभक्तिः (विभागार्थे)
अभ्यासः - १
अधोलिखितेषु पदेषु पञ्चमीविभक्तिं
प्रयुज्य उदाहरणानुगुणं वाक्यानि रचयत -
पुंलिङ्गम् वचनम्
बालकः सः बालकात् जलं स्वीकरोति ।
सः
बालकाभ्यां जलं स्वीकरोति । सः बालकेभ्यः
जलं स्वीकरोति ।
छात्रः -----------
----------- ----------
शिक्षकः -----------
----------- ----------
युवकः -----------
----------- ----------
पुरुषः -----------
----------- ----------
नायकः -----------
----------- ----------
गायकः -----------
----------- ----------
अर्चकः -----------
----------- ----------
पाचकः -----------
----------- ----------
रजकः -----------
----------- ----------
नपुंसकलिङ्गम् वचनम्
पुस्तकम् सः पुस्तकात् ज्ञानं प्राप्नोति।
सः
पुस्तकाभ्यां ज्ञानं प्राप्नोति । सः
पुस्तकेभ्यः ज्ञानं प्राप्नोति ।
पुष्पम् -----------
----------- ----------
वनम् -----------
----------- ----------
फलम् -----------
----------- ----------
पात्रम् -----------
----------- ----------
फेनकम् -----------
----------- ----------
विमानम् -----------
----------- ----------
कारयानम् -----------
----------- ----------
करवस्त्रम् -----------
----------- ----------
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम्
बालिका सा बालिकायाः ज्ञानं
प्राप्नोति । सा बालिकाभ्यां
ज्ञानं प्राप्नोति ।
बहुवचनम्
सा
बालिकाभ्यः ज्ञानं प्राप्नोति ।
छात्रा -----------
----------- ----------
शिक्षिका -----------
----------- ----------
नायिका -----------
----------- ----------
गायिका -----------
----------- ----------
सेविका -----------
----------- ----------
पाचिका -----------
----------- ----------
महिला -----------
----------- ----------
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम्
नारी सा नार्याः धनं प्राप्नोति
। सा नारीभ्यां धनं प्राप्नोति
।
बहुवचनम्
सा
नारीभ्यः धनं प्राप्नोति ।
देवी -----------
----------- ----------
जननी ----------- ------ -----------
----------
नर्तकी -----------
----------- ----------
गृहिणी -----------
----------- ----------
युवती -----------
----------- ----------
तरुणी -----------
----------- ----------
सुन्दरी -----------
----------- ----------
भगिनी -----------
----------- ----------
अभिनेत्री -----------
----------- ----------
कवयित्री -----------
----------- ----------
पितामही -----------
----------- ----------
मातामही -----------
----------- ----------
प्रतिवेशिनी ----------- ----------- ----------
अभ्यासः - २
अधोलिखितेषु वाक्येषु आवरणे प्रदत्तस्य
शब्दस्य यथोचितविभक्तिरूपेण रिक्तस्थानं पूरयत -
सः (स्यूतः)--------------------
धनं निष्कासयति ।
मशी ( लेखनी ) --------------------
स्रवति ।
चायं (चषकः) -------------------- पतति।
द्वारपालः (प्रकोष्ठः) ---------------- आसन्दम् आनयति ।
जलं (घटः) -------------------- स्रवति ।
भवान् (शीतकम्) ------------------ शाकं निष्कासयति ।
भक्तः (मन्दिरम्) -----------------
गृहं गच्छति।
मालाकारः (लता)
----------------- पुष्पाणि अवचिनोति ।
सर्वदा (नलिका)--------------------
जलं पतति ।
अनुजा ( कपाटिका ) ------------------ वस्त्रं स्वीकरोति ।
छात्रः (परीक्षा) -------------------- भयं करोति ।
भ्राता ( वाटिका ) -------------------- अत्र आगच्छति ।
अर्चकः (काशी) -------------------- प्रस्थानं करोति ।
एषा ( वीथी ) -----------------निर्गच्छति ।
षष्ठी
विभक्तिः
अभ्यासः
– २
अधोलिखितपदानां
त्रिषु वचनेषु षष्ठीविभक्त्यन्तानि रूपाणि लिखत -
पुंलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
वृक्षः वृक्षस्य
वृक्षयोः वृक्षाणाम्
शिष्यः ----------- ----------- -----------
छात्रः ----------- ----------- -----------
ग्रामः ----------- ----------- -----------
पुत्रः ----------- ----------- -----------
गायकः ----------- ----------- -----------
बालकः ----------- ----------- -----------
शिक्षकः -----------
----------- -----------
विद्यालयः ----------- ----------- -----------
नपुंसकलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
फलम्
फलस्य फलयोः फलानाम्
गृहम् ----------- ----------- -----------
पर्णम् ----------- ----------- -----------
वनम् ----------- ----------- -----------
चित्रम् ----------- ----------- -----------
राज्यम् ----------- ----------- -----------
नगरम् ----------- ----------- -----------
भवनम् ----------- ----------- -----------
नाटकम् ----------- ----------- -----------
मन्दिरम् ----------- ----------- -----------
पुस्तकम् ----------- ----------- -----------
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
बालिका
बालिकायाः बालिकयोः बालिकानाम्
शिष्या ----------- ----------- -----------
छात्रा ----------- ----------- -----------
वैद्या ----------- ----------- -----------
कथा ----------- ----------- -----------
अनुजा ----------- ----------- -----------
महिला ----------- ----------- -----------
गायिका ----------- ----------- -----------
नायिका ----------- ----------- -----------
सेविका ----------- ----------- -----------
शिक्षिका ----------- ----------- -----------
पुत्री पुत्र्याः
पुत्र्योः पुत्रीणाम्
घटी -----------
----------- -----------
नदी ----------- ----------- -----------
सखी ----------- ----------- -----------
देवी ----------- ----------- -----------
कूपी ----------- ----------- -----------
जननी ----------- ----------- -----------
तरुणी ----------- ----------- -----------
युवती ----------- ----------- -----------
भगिनी ----------- ----------- -----------
नगरी ----------- ----------- -----------
नर्तकी ----------- ----------- -----------
लेखनी ----------- ----------- -----------
अङ्कनी ----------- ----------- -----------
कर्मकरी ----------- ----------- -----------
अभिनेत्री ----------- ----------- -----------
अभ्यासः
– ३
अधः प्रदत्तानां पदानां साहाय्येन
उदाहरणानुगुणं वाक्यानि लिखत -
रामः दशरथः रामस्य पिता दशरथः ।
कृष्णः वसुदेवः -----------
----------- -
गणेशः पिता शिवः -----------
----------- -
लवः पुत्रः रामः -----------
----------- -
मेघनादः रावणः -----------
----------- -
अर्जुनः पाण्डुराजः ----------- ----------- -
दशरथस्य
पुत्रः रामः । उमा शिवः
-----------
----------- - सीता रामः
-----------
----------- - सुभद्रा पतिः अर्जुनः
-----------
----------- - कौसल्या पत्नी दशरथः
-----------
----------- - अहल्या गौतमः
-----------
------------ सत्यभामा
कृष्णः
शिवस्य पत्नी उमा । उमायाः
पतिः शिवः ।
-----------
----------- ------- -----------
----------- -----------
-----------
----------- ------- -----------
----------- -----------
-----------
----------- ------- -----------
----------- -----------
-----------
----------- ------- -----------
----------- -----------
-----------
----------- ------- -----------
----------- -----------
माद्री नकुलः माद्र्याः पुत्रः
नकुलः ।
कुन्ती अर्जुनः -----------
-----------
पार्वती पुत्रः गणेशः ----------- -----------
कैकेयी भरतः -----------
-----------
गान्धारी दुर्योधनः -----------
-----------
मन्दोदरी मेघनादः -----------
-----------
पञ्चतन्त्रस्य
लेखकः विष्णुशर्मा । पञ्चतन्त्रम् विष्णुशर्मा
-----------
----------- ------- गोदानम् प्रेमचन्दः
-----------
----------- ------- महाभाष्यम्
लेखकः पतञ्जलिः
-----------
------------------ रामायणम् वाल्मीकिः
-----------
----------- ------- महाभारतम् व्यासः
-----------
----------- ------- मेघदूतम् कालिदासः
अभ्यासः –
४
अधोलिखितानां
प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत -
कस्य
शिष्यः अर्जुनः ? (द्रोणाचार्यः) कस्याः जलं पवित्रम् ? (गङ्गा)
----------- ----------- - -----------
-----------
कस्य
गुरुः बलरामः ? (भीमः) कस्याः जलं शुद्धम् ? (गोदावरी)
----------- ----------- - -----------
-----------
कस्य
गुरुः विश्वामित्रः ? (रामः) कस्याः जलं प्रदूषितम्
? (यमुना)
----------- ----------- - -----------
-----------
कस्य
गुरुः सान्दिपनिः ? (कृष्णः) कस्याः जलं स्वच्छम् ? (कावेरी)
-----------
----------- - -----------
-----------
कस्य गुरुः परमहंस ? (विवेकानन्दः) कस्याः जलं शुष्कम् ? (सरस्वती)
----------- -----------
कस्य
राजधानी देहली ? (भारतम्) ----------- -----------
कस्य
राजधानी पटना ? (बिहारम्) -----------
-----------
कस्य
राजधानी मुम्बई ? (महाराष्ट्रम्) -----------
-----------
कस्य
राजधानी राची ? (झारखण्डम्) -----------
-----------
कस्य
राजधानी जयपुरम् ? (राजस्थानम्) -----------
-----------
कस्य
राजधानी लखनऊ ?
(उत्तरप्रदेशः) -----------
-----------
कस्य
राजधानी गान्धिनगरम् ? (गुजरातम्) -----------
-----------
कस्य
राजधानी तिर्वनन्तपुरम् ? (केरलम्) -----------
-----------
कस्य
राजधानी बेङ्गलुरुः? (कर्नाटकम्) -----------
-----------
कस्य
राजधानी शिमला ? (हिमाचलम्) -----------
-----------
कस्य राजधानी भोपालम् ? (मध्यप्रदेशः) -----------
-----------
सप्तमी विभक्तिः
अभ्यासः – ३
अधोलिखितपदानां
त्रिषु वचनेषु सप्तमीविभक्त्यन्तानि रूपाणि लिखत -
पुंलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
स्यूतः स्यूते स्यूतयोः
स्यूतेषु
ग्रामः -----------
----------- ----------
वृक्षः -----------
----------- ----------
मार्गः -----------
----------- ----------
कूपः -----------
----------- ----------
चषकः -----------
----------- ----------
प्रकोष्ठः -----------
----------- ----------
आसन्दः -----------
----------- ----------
आपणः -----------
----------- ----------
तडागः -----------
----------- ----------
नपुंसकलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम्
बहुवचनम्
पात्रम् पात्रे पात्रयोः
पात्रेषु
चित्रम् -----------
----------- ----------
फलम् -----------
----------- ----------
गृहम् -----------
----------- ----------
नगरम् -----------
----------- ----------
राज्यम् ----------- ----------- ----------
मन्दिरम् ----------- ----------- ----------
पुस्तकम् -----------
----------- ----------
स्त्रीलिङ्गम् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
लता लतायाम् लतयोः लतासु
नौका -----------
----------- ----------
पेटिका -----------
----------- ----------
वाटिका -----------
----------- ----------
स्थालिका -----------
----------- ----------
कपाटिका -----------
----------- ----------
उत्पीठिका -----------
----------- ----------
नदी नद्याम्
नद्योः नदीषु
द्रोणी -----------
----------- ----------
कूपी ----------- ------ -----------
----------
लेखनी ----------- ------ -----------
----------
नगरी -----------
----------- ----------
अङ्गुली ----------- ----------- ----------
राजधानी -----------
----------- ----------
अभ्यासः – ४
आवरणे
प्रदत्तस्य पदस्य सप्तमीविभक्त्यन्तरूपेण रिक्तस्थानानि पूरयत -
छात्रः (विद्यालयः) विद्यालये पठति ।
कृष्णफलकं (प्रकोष्ठः)
-------------------- अस्ति ।
रसगोलकम्
(आपणः) --------------------भवति ।
अध्यापिका
(विद्यालयः) --------------------पाठयति ।
वैद्यः
(चिकित्सालयः) --------------------उपविशति ।
ग्रन्थः
(ग्रन्थालयः) ----------- ------भवति ।
पुस्तकं
(पुस्तकालयः) -------------------- भवति ।
पिता (कार्यालयः) --------------------कार्यं
करोति ।
विद्युत्कोषः
(करदीपः) -------------------- भवति ।
देवः
(देवालयः) -------------------- विराजते ।
कुञ्चिका
(तालः) -------------------- अस्ति ।
जनाः घटीं
(हस्तः) -------------------- धरन्ति ।
तैलं
(दीपः) -------------------- अस्ति ।
माता
(पाकशाला) पाकशालायाम् अन्नं पचति ।
माला (कण्ठः) --------------------
शोभते ।
वार्ता (पत्रिका)
-------------------- अस्ति ।
स्थालिका (पाकशाला)
-------------------- अस्ति।
माला (वाटिका) --------------------
अस्ति ।
पाचकः (पाकशाला) -------------------- पचति ।
पुष्पं (वाटिका)
-------------------- अस्ति ।
लेखनी (उत्पीठिका)
-------------------- अस्ति ।
लता (वाटिका) -------------------- अस्ति ।
पुष्पाणि (लता)
-------------------- सन्ति ।
धनं (कपाटिका) --------------------
अस्ति ।
अश्वः ( अश्वशाला)
-------------------- अस्ति ।
लेखनी (पेटिका)
-------------------- अस्ति ।
छात्रः (पाठशाला)
-------------------- पठति ।
कार्यक्रमः ( सभा)
-------------------- अस्ति ।
नासाभरणं (नासिका)
-------------------- अस्ति ।
पुस्तकं ( कपाटिका)
-------------------- अस्ति ।
वस्त्रं ( निधानिका) --------------------
अस्ति ।
माता (गृहम्) --------------------
वसति ।
बालकः (गृहम्) --------------------
वसति ।
जलं ( पात्रम्)
-------------------- अस्ति ।
देवः (मन्दिरम्)
-------------------- अस्ति ।
कूपी (गृहम् )
-------------------- अस्ति ।
पाठः (पुस्तकम्)
-------------------- अस्ति ।
श्लोकः (पुस्तकम्)
-------------------- अस्ति ।
लता ( उद्यानम् )
-------------------- अस्ति ।
धेनुः (गृहम् )
-------------------- अस्ति ।
सुगन्धः (पुष्पम् )
-------------------- अस्ति ।
उत्साहः (हृदयम् ) --------------------
अस्ति ।
लक्ष्यं ( जीवनम् )
-------------------- अस्ति ।
नौका (नदी) नद्याम् अस्ति
।
कार्यक्रमः ( दूरदर्शनम् )
-------------------- अस्ति ।
कमलं ( सरोवरः)
-------------------- अस्ति ।
अङ्गुलीयकम् (अङ्गुली ) -------------------- अस्ति ।
मीनः (नदी) --------------------
अस्ति ।
ओदनं ( द्रोणी)
-------------------- अस्ति ।
सूची (घटी ) --------------------
अस्ति ।
जलं (द्रोणी ) --------------------
अस्ति ।
सूत्रं (सूची) --------------------
अस्ति ।
सूपः (दर्वी) --------------------
अस्ति ।
पुष्पं (वेणी) --------------------
अस्ति ।
औषधं ( कूपी ) --------------------
अस्ति ।
देवालयः ( नगरी )
-------------------- अस्ति ।
कार्यक्रमः ( आकाशवाणी)
-------------------- अस्ति ।
मीनाः (जलम्)
-------------------- जीवन्ति ।
विश्वनाथः (काशी) -------------------- अस्ति ।
रामजन्मभूमिः (अयोध्या)
----------------- अस्ति ।
उपपदविभक्तयः
विभक्तिः
द्विधा भवति – कारकविभक्तिः , उपपदविभक्तिः च । यत्र
कर्ता,कर्म,करणम्,सम्प्रदानम्,अपादानम्,अधिकरणं चेत्येतानि अधिकृत्य विभक्तिः
प्रवर्तते तत्र कारकविभक्तिः इत्युच्यते । परन्तु यत्र पदानां सामीप्यत्वात्
विभक्तिः प्रवर्तते तत्र उपपदविभक्तिः कथ्यते । अधः विद्यमानानि पदानि अधिकृत्य
इत्थम् उपपदविभक्तिः प्रवर्तते । यथा -
द्वितीया
– परितः (अभितः/सर्वतः), धिक्, प्रति, उभयतः, विना
तृतीया
– हीनः (रहित), विना, अलम्, सह (साकम्, सार्धम्),
सदृशः, अङ्गविकारे – नेत्रेण काणः। पादेन खञ्जः।
चतुर्थी
– दानार्थे, रुच् योगे, कुप्यति / क्रुध्यति,
स्पृह्यति (इच्छति) नमः, अलम्, स्वाहा,
स्वस्ति
पञ्चमी
– विना, मा, बहिः, पूर्वम्, बिभेति, रक्षति
षष्ठी
– उपरि, अधः, पुरतः, पृष्टतः, (निर्धारणे – कवीनां
कालिदासः श्रेष्ठः ।)
सप्तमी
– स्निह्, विश्वस्, कुशल,निपुण, (तेनाली रामः न्याये
चतुरः।)
अभ्यासः - १
उपपदविभक्तिः (मिश्राभ्यासः)
अधः
प्रदत्तानां स्थूलाक्षराणां पदानां योगे यथोचितां उपपदविभक्तिम् उपयुज्य रिक्तस्थानेषु
लिखत -
पिता
(कार्यालयः)--------------------- प्रति गच्छति ।
छात्रः (विद्यालयः) ---------------------प्रति गच्छति ।
छात्रः (विद्यालयः) ---------------------प्रति गच्छति ।
(ज्ञानं) --------------------- विना जीवनं नास्ति ।
(जलं) --------------------- विना जीवनं नास्ति ।
(जलं) --------------------- विना जीवनं नास्ति ।
(देवालयः) --------------------- परितः
वृक्षाः सन्ति ।
(विद्यालयः) -------------------- उभयतः यानानि सन्ति ।
(विद्यालयः) -------------------- उभयतः यानानि सन्ति ।
(वाटिका) --------------------- परितः
लताः सन्ति ।
(नदी) --------------------- उभयतः ग्रामाः सन्ति ।
(नदी) --------------------- उभयतः ग्रामाः सन्ति ।
(मन्दिरम्) ---------------------
उभयतः पुष्पाणि सन्ति ।
(कार्यालयः) --------------------- उभयतः जनाः सन्ति ।
(कार्यालयः) --------------------- उभयतः जनाः सन्ति ।
धिक्
------------------- !
( चोरः) धिक् ------------------ !
(मूर्खः) धिक् -------------------- !
(कृपणा) अलम् ----------------- ।
(कोलाहलः) अलम् --------------।
( चोरः) धिक् ------------------ !
(मूर्खः) धिक् -------------------- !
(कृपणा) अलम् ----------------- ।
(कोलाहलः) अलम् --------------।
(चर्चा) अलम् ------------------ । (विवादः)
शिक्षिका
(छात्रः) -------------- कुप्यति ।
अधिकारी (सेवकः)------------- क्रुध्यति ।
माता (पुत्री) -------------क्रुध्यति ।
अधिकारी (सेवकः)------------- क्रुध्यति ।
माता (पुत्री) -------------क्रुध्यति ।
सः
भिक्षुकः (नेत्रम्) ------------ काणः अस्ति ।
सा महिला (पादः) --------------- खञ्जा अस्ति ।
सा महिला (पादः) --------------- खञ्जा अस्ति ।
कन्या
(जनकः) --------------------- सह गच्छति ।
राकेशः (अध्यापिका) --------------------- सह वदति ।
राकेशः (अध्यापिका) --------------------- सह वदति ।
सः (अनुजा)
--------------------- सह क्रीडति ।
पुत्री (अम्बा) --------------------- सह वसति ।
पुत्री (अम्बा) --------------------- सह वसति ।
(विद्या)
---------------- हीनः छात्रः न
शोभते ।
(गुणाः) --------------------- हीनः छात्रः न शोभते ।
(गुणाः) --------------------- हीनः छात्रः न शोभते ।
अहं
(मित्रम्) --------------------- सह क्रीडामि ।
त्वं (भगिनी) --------------------- सह भ्रमसि ।
त्वं (भगिनी) --------------------- सह भ्रमसि ।
(गृहिणी) ---------------------- विना
गृहं न शोभते ।
(देशभक्ताः) ------------------- विना देशः न शोभते ।
(देशभक्ताः) ------------------- विना देशः न शोभते ।
पुत्रः
(पिता) -------------- सदृशः उन्नतः अस्ति ।
आम्रम् (अमृतम्) ---------------- सदृशं मधुरम् ।
आम्रम् (अमृतम्) ---------------- सदृशं मधुरम् ।
तापी नदी
(गङ्गा) -------------- सदृशी प्रसिद्धा नास्ति ।
(जननी) ---------------- सदृशी वात्सल्यमयी नान्या ।
(जननी) ---------------- सदृशी वात्सल्यमयी नान्या ।
वृक्षः
(मनुष्यः) --------------------- फलं ददाति ।
देवः (भक्तः) --------------------- वरं ददाति ।
देवः (भक्तः) --------------------- वरं ददाति ।
शिक्षकः
(छात्रा) --------------------- पुस्तकं ददाति ।
त्वं (अनुजः) --------------------- सह क्रीडसि ।
त्वं (अनुजः) --------------------- सह क्रीडसि ।
पिता
(पुत्रः) --------------------- चाकलेहं ददाति ।
अहं (मित्रम्) --------------------- सह नृत्यामि ।
अहं (मित्रम्) --------------------- सह नृत्यामि ।
(देवः)
--------------------- नमः ।
निर्वाहकः (प्रयाणिकः) ----------------- चिटिकां ददाति।
निर्वाहकः (प्रयाणिकः) ----------------- चिटिकां ददाति।
मनुष्यः
(उन्नतपदम्) --------------- स्पृह्यति ।
बुद्धिमान् छात्रः (प्रथमस्थानम्) -------------- स्पृह्यति ।
बुद्धिमान् छात्रः (प्रथमस्थानम्) -------------- स्पृह्यति ।
(शिवः)
--------------------- नमः ।
(दुर्गा) --------------------- नमः ।
(पार्वती) ------------------ नमः ।
(दुर्गा) --------------------- नमः ।
(पार्वती) ------------------ नमः ।
(अग्निः)
------------------ स्वाहा ।
(त्वम्) ----------------- स्वस्ति ।
(अनलः) ------------------ स्वाहा ।
(त्वम्) ----------------- स्वस्ति ।
(अनलः) ------------------ स्वाहा ।
(पावकः)
------------------ स्वाहा ।
(वह्निः) ------------------ स्वाहा ।
(भवत्) ----------------- स्वस्ति ।
(वह्निः) ------------------ स्वाहा ।
(भवत्) ----------------- स्वस्ति ।
(भवती)
----------------- स्वस्ति ।
(शिष्यः) ----------------- स्वस्ति ।
(शिष्या) ----------------- स्वस्ति ।
(शिष्यः) ----------------- स्वस्ति ।
(शिष्या) ----------------- स्वस्ति ।
(पुत्री)
----------------- स्वस्ति ।
(भक्तः) ----------------- स्वस्ति ।
(भक्ता) ----------------- स्वस्ति ।
(भक्तः) ----------------- स्वस्ति ।
(भक्ता) ----------------- स्वस्ति ।
(गणेशः)
---------------- मोदकं रोचते ।
(अहम्) -------------- संस्कृतं रोचते ।
(सः) ---------- क्रीडाः रोचन्ते ।
(अहम्) -------------- संस्कृतं रोचते ।
(सः) ---------- क्रीडाः रोचन्ते ।
(सा)
-------------- गानं रोचते ।
(त्वम्) ------------- नृत्यं रोचते ।
(कः) --------------- अध्ययनं रोचते ?
(त्वम्) ------------- नृत्यं रोचते ।
(कः) --------------- अध्ययनं रोचते ?
(प्रयत्न)------------------
विना सफलता असम्भवा ।
(गृहम्) ------------------ बहिः आतपः अस्ति ।
(गृहम्) ------------------ बहिः आतपः अस्ति ।
माता
(मासः)----------------पूर्वं शाटिकां क्रीतवती ।
सः (अन्धकारः) ----------------बिभेति ।
सः (अन्धकारः) ----------------बिभेति ।
(वैशाखः)
---------------- पूर्वं चैत्रमासः भवति ।
(दीपोत्सवः) ---------------- पूर्वं विजयादशमी भवति ।
(दीपोत्सवः) ---------------- पूर्वं विजयादशमी भवति ।
(परीक्षा)
---------------- पूर्वम् अध्ययनं भवति ।
(सोमवासरः) ---------------- पूर्वं रविवासरःभवति ।
(सोमवासरः) ---------------- पूर्वं रविवासरःभवति ।
मूषकः
(मार्जालः) ---------------- बिभेति
।
मार्जालः (शुनकः)---------------- बिभेति ।
मार्जालः (शुनकः)---------------- बिभेति ।
बालकः
(सर्पः) ---------------- बिभेति ।
छात्राः (प्रधानाचार्या) ---------------- भयं कुर्वन्ति ।
छात्राः (प्रधानाचार्या) ---------------- भयं कुर्वन्ति ।
देवः भक्तं
(सङ्कटम्) ------------- रक्षति ।
वृक्षः सर्वान् (आतपः) ------------- रक्षति ।
वृक्षः सर्वान् (आतपः) ------------- रक्षति ।
पिता
पुत्रं (दुर्व्यसनम्) -------------
रक्षति ।
माता पुत्रीं (दुष्टः) ------------- रक्षति ।
माता पुत्रीं (दुष्टः) ------------- रक्षति ।
देवः भक्तं
(दुर्जनम्) ------------------ रक्षति ।
(वृक्षः) ------------------ उपरि खगाः वसन्ति ।
(वृक्षः) ------------------ उपरि खगाः वसन्ति ।
भवत्याः
लेखनी (उत्पीठिका) ------------------ अधः अस्ति ।
(गृहं) ------------------ पुरतः मार्गः अस्ति ।
(गृहं) ------------------ पुरतः मार्गः अस्ति ।
भिक्षुकः
(कारयानं) ------------------ पृष्टतः धावति ।
कवीनां कालिदासः श्रेष्ठः ।
कवीनां कालिदासः श्रेष्ठः ।
सुनिलः
(नृत्यम्) ------------------ निपुणः अस्ति ।
रत्नाकरः (चित्रकला) ------------------ कुशलः अस्ति ।
रत्नाकरः (चित्रकला) ------------------ कुशलः अस्ति ।
माता
(पुत्रः) ------------------ स्निह्यति ।
पिता (पुत्री) ------------------ विश्वसिति ।
पिता (पुत्री) ------------------ विश्वसिति ।
तेनाली-रामः न्याये चतुरः।
राजनेता (भाषणम्) ------------------ चतुरः।
राजनेता (भाषणम्) ------------------ चतुरः।
रावणः
-------------- (रामः) सह युद्धं कृतवान् ।
अर्जुनः ------------------ (कर्णः) सह युद्धं कृतवान् ।
अर्जुनः ------------------ (कर्णः) सह युद्धं कृतवान् ।
सा
--------------- (शर्करा) विना दुग्धं न पिबति ।
गुरुः शिष्यं ------------------(पापम्) रक्षति ।
गुरुः शिष्यं ------------------(पापम्) रक्षति ।
(त्वं)
------------------- नृत्यं रोचते किम् ।
(अस्मद्) --------------- नृत्यम् अत्यन्तं रोचते ।
(अस्मद्) --------------- नृत्यम् अत्यन्तं रोचते ।
अलम् अधिक
-(चिन्तनम्)---------------------- ।
---------------- (पृथ्वी) परितः अन्तरीक्षम् अस्ति ।
---------------- (पृथ्वी) परितः अन्तरीक्षम् अस्ति ।
बहु समीचिनमस्ति..प्रसंसनीयः
जवाब देंहटाएं