मुहूर्तचिन्तामणिः (यात्राप्रकरणं यावत्)

गौरीश्रवः केतकपत्रभंगमाकृष्य हस्तेन ददन्मुखाग्र ।

विघ्नं मुहूर्ताकलितद्वितीयदंतप्ररोहो हरतु द्विपास्यः ॥ १ ॥

क्रियाकलापप्रतिपत्तिहेतुं संक्षिप्तसारार्थविलासगर्भम् ।

अनन्तदैवज्ञसुतः स रामो मुहूर्तचिन्तामणिमातनोति ॥ २॥

तिथीशा वह्निकौ गौरी गणेशोऽहिर्गुहो रविः ।

शिवो दुर्गांतको विश्वे हरिः कामः शिवः शशी ॥ ३ ॥

अथ तिथीनां नंदादिसंज्ञाः सफला उपजातिकयाह –

नंदा च भद्रा च जया च रिक्ता पूर्णेति तिथ्योऽशुभमध्यशस्ताः ।

सितेऽसिते शस्तसमाधमाः स्युः सितज्ञभौमाकिगुरो च सिद्धाः ॥ ४ ॥

अथ रव्यादिवारेषु यथाक्रमं निषिद्धतिथीन्निषिद्धनक्षत्राणि च शालिन्याह –

नंदा भद्रा नंदिकाख्या जया च रिक्ता भद्रा चैव पूर्णा मृतार्कात् ।

याम्यं त्वाष्ट्रं वैश्वदेवं धनिष्ठार्यम्णं ज्येष्ठांत्यं रवेर्दग्धभं स्यात् ॥ ५ ॥

अथ क्रकचादिनिद्योगाननुष्टुभाह –

षष्ठ्यादितिथयो मन्दाद्विलोमं प्रतिपदबुधे ।

सप्तम्यर्केऽधमाः षष्ट्याद्यामाश्च रदधावने ॥ ६ ॥

अथ कृत्यविशेषेषु निषिद्धतिथीनिन्द्रवंशाछन्दसाह-

षष्ठ्यष्ठमीभूतविधुक्षयेषु नो सेवेत ना तैलपले क्षरं रतम् ।

नाभ्यञ्जनं विश्वदशद्विके तिथौ धात्रीफलैः स्नानममाद्रिगोष्वसत् ॥ ७ ॥

अथ सूर्यादिवारेषु दग्धादियोगचतुष्टयमिन्द्रवज्रोपजातिकाभ्यामाह-

सूर्येशपञचाग्निरसाष्टनन्दा वेदाङ्गसप्ताश्विगजांङ्कशैलाः ।

सूर्याङ्गसप्तोरगगोदिगीशा दग्धा विषाख्याश्च हुताशनाश्च ॥ ८ ॥

सूर्यादिवारे तिथयो भवन्ति मघाविशाखाशिवमूलवह्निः ।

ब्राह्मं करोऽर्काद्यमघण्टकाश्च शुभे विवर्ज्या गमने त्ववश्यम् ॥ ९ ॥

अथ चैत्रादिमासे शून्यास्तिथीः शार्दूलविक्रीडितेनानुष्टुप्पूर्वाद्वन चाह –

भाद्रे चन्द्रदृशौ नभस्यनलनेत्रे माधवे द्वादशी

पौषे वेदशरा इषे दशशिवा मार्गेऽद्रिनागा मधौ ।

गोऽष्टौ चोभयपक्षगाश्च तिथयः शून्या बुधैः कीर्तिता

ऊर्जाषाढतपस्यशुक्रतपसां कृष्णे शराङ्गाब्धयः ॥ १० ॥

शक्राः पञ्च सिते शक्राद्याग्निविश्वरसाः क्रमात् ।

अथ तिथिनक्षत्रसम्बन्धिदोषान्सार्द्धनुष्टुब्द्वयेनाह –

तथा निन्द्यं शुभे सार्प द्वादश्यां वैश्वमादिमे ॥ ११ ॥

अनुराधा द्वितीयायां पञ्चम्यां पित्र्यभं तथा ।

त्र्युत्तराश्च तृतीयायामेकादश्यां च रोहिणी ॥ १२ ॥

स्वातीचित्रे त्रयोदश्यां सप्तम्यां हस्तराक्षसे ।

नवभ्यां कृतिकाष्टाम्यां पूभा षष्ठ्यां च रोहिणी ।॥ १३ ॥

अथ चैत्रादिमासेषु क्रमाच्छून्यनक्षत्राण्यनुष्टुब्द्येनाह –

कदास्रभे त्वाष्टवायू विश्वेज्यौ भगवासवौ ।

वैश्वश्रुती पाशिपौष्णे अजपादग्निपित्र्यभे ॥ १४ ॥

चित्राद्वीशौ शिवाश्व्यर्काः श्रुतिमूले यमेन्द्रभे ।

चेत्रादिमासे शून्याख्यास्तारा वित्तविनाशदाः ॥ १५॥

अथ चैत्रादिमासेषु शून्यराशीनुष्टुभाह –

घटो झषो गौर्मिथुनं मेषकन्यालितौलिनः ।

धनुः कर्को मृगः सिंहश्चैत्रादौ शून्यरशयः ॥ १६ ॥

अथ विषमतिथिषु दग्धलग्नानीद्रवज्रयाह –

पक्षादितस्त्वोजतिथौ घटेणौ मृगेन्द्रनक्रौ मिथुनाङ्गने च ।

चापेन्दुभे कर्कहरी हयान्त्यौ गोऽन्त्यौ च नेष्टे तिथिशून्यलग्ने ॥ १७ ॥

अथैषां दुष्टयोगानां शुभकृर्यावद्यकतवे सति परिहारं नारदयचने्नंवाह –

तिथयो मासशून्याश्च शून्यलग्नानि यान्यपि ।

मध्यदेशे विवर्ज्यानि न दूष्याणीतरेषु तु ॥ १८ ॥

पङ्ग्वन्धकाणलग्नानि मासशून्याश्च राशयः ।

गौडमालवयोस्त्याज्या अन्यदेशे न गर्हिता ॥ १९ ॥

अथ समस्तशुभकार्येषु सिद्धिदानपि हस्तार्कादियोगांस्तिथिविशेषेणातिनिंद्याननुष्टुब्द्वयेनाह –

वर्जयेत्सर्वकार्येषु हस्ताकं पञ्चमीतिथौ ।

भौमाश्विनीं च सप्तश्यां षष्ठ्यां चन्द्रन्दैवं तथा ॥ २० ॥

वुधानुराधामष्टम्यां दशम्यां भृगुरेवतीम् ।

नवम्यां गुरुपुष्यं चैकादश्यां शनिरोहिणीम् ॥ २१ ॥

अथ भौमाश्विनीत्यादिकान् सिद्धियोगान् कार्यविशेषऽतिर्निद्याननुष्टुभाह –

गृहप्रवेशे यात्रायां विवाहे च यथाक्रमम् ।

भौमाश्विनीं शनौ ब्राह्मं गुरौ पुष्यं विवर्जयेत् ॥ २२ ॥

अथानन्दादीनष्टाविंशतियोगान् शालिन्युपजातिभ्यामाह –

आनन्दाख्यः कालदण्डश्च धूम्रो धाता सौम्यो ध्वांक्षकेतू क्रमेण ।

श्रीवत्साख्यो वज्रकं मुद्गरश्च छत्रं मित्रं मानसं पद्मलुम्बौ ॥ २३ ॥

उत्पातसृत्यू किल काणसिद्धी शुभोऽमृताख्यो मुसलो गदश्च ।

मातङ्गरक्षश्चरसुस्थिराख्यप्रवर्धमानाः फलदाः स्वनाम्ना॥ २४ ॥

अथैते योगाः कथं ज्ञेया इत्यनुष्टुमाह-

दास्रादर्के मृगादिन्दौ सार्पाद्भौमे कराद्बुधे ।

मैत्राद्गुरो भृगौ वैश्वाद्गण्या मन्दे च वारुणात् ॥ २५ ॥

अथानन्दादिषु ये दुष्टयोगास्तैषां कियता सत्यावश्यकत्वे परिहार इति शालिन्याह –

ध्वांक्षे वज्रे मुद्गरे चेषुनाड्यो वर्ज्या वेदा: पद्मलुम्बे गदेऽश्वाः ।

धूम्रे काणे मौसले भूद्वंयं द्वे रक्षोमृत्यूत्पातकालाश्च सर्वे ॥ २६॥

अथ दोषापवादभूतान् रवियोगाननुषुटुभाह –

सूर्यभाद्वेदगोतर्कदिग्विश्वनखसम्मिते ।

चन्द्रर्क्षे रवियोगाः स्युर्दोषसङ्घविनाशकाः ॥ २७॥

अथ सूर्यादिवारेषु नक्षत्रविशेषैः सिद्धियोगानिंद्रवज्रोपजातिभ्यामाह –

सूर्येऽर्कमूलोत्तरयुष्यदास्रं चन्द्रे श्रुतिब्राह्मशशीज्यमैत्रम् ।

भौमेऽश्ब्यहिर्बुश्न्यकृशानुसार्पं ज्ञे ब्राह्ममैत्रार्ककृशानुचान्द्रम् ॥ २८ ॥

जीवेऽन्त्यमैत्राश्व्यदितीज्यधिष्ण्यं शुक्रेऽन्त्यमैत्राश्व्यदितिश्रवोभम् ।

शनौ श्रुति ब्राह्मसमीरभानि सर्वार्थसिद्ध्यै कथितानि पूर्वैः ॥ २९ ॥

अथोत्पातमृत्युकाणसिद्धियोगान् शालिन्याह –

द्वीशात्तोयाद्वासवात्पौष्णभाच्च ब्राह्मात्पुष्यादर्यमर्क्षाद्युगर्क्षैः ।

स्यादुत्पातो मृत्युकाणौ च सिद्धिर्वारेऽर्काद्ये तत्फलं नामतुल्यम् ॥ ३० ॥

अथ दुष्टयोगानां देशभेदेन परिहारमनुष्टुभाह –

कुयोगास्तिथिवारोत्थास्तिथिभोत्था भवारजाः ।

हुणवङ्गखशेष्वेव वर्ज्यास्त्रितयजास्तथा ॥ ३१ ॥

अथ समस्तशुभकृस्ये वर्ज्यपदार्थान् शार्दूलविक्रीडितेनाह –

सर्वस्मिन्विधुपापयुक्तनुलवावर्धे निशाह्नोर्घटी-

त्र्यंशं वै कुनवांशकं ग्रहणतः पूर्वं दिनानां त्रयम् ।

उत्पातग्रहतोऽद्र्यहांश्च शुभदोत्पातैश्च दुष्टं दिनं

णण्मासं ग्रहभिन्नभं त्यज शुभे यौद्धं तथोत्पातभम् ।॥ ३२ ॥

अथ ग्रासभेदेन कियत्संख्याकेषु ग्रहणीयनक्षत्रनिषेध तथा प्रागादिदिवसांश्च निषिद्धानि –

नेष्टं ग्रहर्क्ष सकलार्धपादग्रासे क्रमात्तर्कगुणेन्दुमासान् ।

पूर्व परस्तादुभयोस्त्रिघस्रग्रस्तेऽस्तगे वाप्युदितेऽर्धखण्डे ॥ ३३ ।।

अथ सामान्यतोऽवश्यं वर्ज्यानि पंचांगदूषणादीनि वसम्ततिलकयानुष्टुभा चाह । जन्मर्क्षमास तिथिप्रभृतयः पदार्थाः सर्वेषु कर्मसु वर्ज्या इति द्वितीयश्लोकेनान्वयः । तान् पदार्थानाह –

जन्मर्क्षमासतिथयो व्यतिपातभद्रा वैधृत्यमापितृदिनानि तिथिक्षयर्द्धी ।

न्यूनाधिमासकुलिकप्रहरार्धपात विष्कम्भवज्रघटिकात्रयमेव वर्ज्यम् ॥ ३४ ॥

परिधार्धं पञ्च शूले षट् च गण्डातिगण्डयोः ।

व्याघाते नव नाड्यश्च वर्ज्याः सर्वेषु कर्मषु ॥ ३५ ॥

अथ पक्षरन्ध्रतिथीरावश्यकत्वे सति तन्निष्ठवर्ज्यघटी –

वेदाङ्गाष्टनवार्केन्द्रपक्षरन्ध्रतिथौ त्यजेत् ।

वस्वङ्कमनुतत्त्वाशाशरा नाडीः पराः शुभाः॥ ३६ ॥

अथ कुलिककालवेलायमघण्टकण्टकदोषाननुष्टुभाह –

कुलिकः कालवेला च यमघण्टश्च कण्टकः ।

वाराद्विघ्ने क्रमान्मन्दे बुधे जीवे कुजे क्षणः ॥ ३७ ॥

अथ सूर्यादिवारेषु शिष्याणां सद्य एव दोपज्ञानार्थ दुर्मुहूर्तादिनामकान् मुहूर्तान् –

सूर्ये षट्स्वरनागदिङ्मनुमिताश्चन्द्रेऽब्धिषट्कुञ्जरा-

ङ्कार्काविश्वपुरन्दराः क्षितिसुते व्द्यब्घ्यग्नितर्को दिशः ।

सौम्ये व्द्यब्धिगजाङ्कदिङ्मनुमिता जीवे द्विषङ्भास्कराः

शक्राख्यास्तिथयः कलाश्च भृगुजे वेदेषुतकग्रहाः ॥३८॥

दिग्भास्करा मनुमिताश्च शनौ शशिद्वि-

नागा दिशो भवदिवाकरसम्मिताश्च ।

दुष्टः क्षणः कुलिककण्टककालवेलाः

स्युश्चार्धयामयमघण्टगताः कलांशाः ॥३९॥

अथ विवाहादिशुभकृत्ये होलिकाष्टकनिषेधमनुष्टुभाह –

विपाशैरावतीतीरे शुतुद्रयाश्च त्रिपुष्करे ।

विवाहादिशुभे नेष्टं होलिकाप्राग्दिनाष्टकम् ॥४०॥

अथ मृत्युयोगादिदुष्टयोगपरिहारमादृ –

मृत्युक्रकचदग्धादीनिन्दौ शस्ते शुभाञ्जगुः ।

केचिद्यामोत्तरं चान्ये यात्रायामेव निन्दितान् ॥४१॥

अथ पुनरप्यपवादं –

अयोगे सुयगोऽपि चेत्स्यात्तदानीमयोगं निहत्यैष सिद्धिं तनोति ।

परे लग्नशुद्ध्या कुयोगादिनाशं दिनार्धोत्तरं विष्टिपूर्वं च शस्तम् ॥४२॥

अथ भद्रानिषिद्धेति पूर्वभुक्तं तदधुना प्रस्तावात्तन्निषिद्धकालं –

शुक्ले पूर्वार्धेऽष्टमीपञ्चदश्योर्भद्रैकादश्यां चतुर्थ्या परार्धे ।

कृष्णेऽन्त्यार्धे स्यात्तृतीयादशम्योः पूर्वे भागे सप्तमीशम्भुतिथ्योः ॥ ४३ ॥

अथ चतुर्थ्यादितिथिभद्रायां मुखपुच्छविभागादिकं –

पञ्चद्व्यद्रिकृताष्टरामरसभूयामादिघट्यः शरा

विष्टेरास्यमसद्गजेन्दुरसरामाद्रयाश्विवाणाब्धिषु ।

यामेष्वन्त्यघटीत्रयं शुभकरं पुच्छ तथा वासरे

विष्टिस्तिथ्यपरार्धजा शुभकरी रात्रौ तु पूर्वार्धजा ॥४४॥

अथ भद्रानिवासं तत्फलं –

कुम्भकर्कद्वये मर्त्ये स्वर्गेऽब्जेऽजात्त्रयेऽलिगे ।

स्त्रीधनुर्जूकनक्रेऽधो भद्रा तत्रैव तत्फलम् ॥ ४५ ॥

एवं महता ग्रन्थसन्दर्भेण पञ्चाङ्गदूषणान्युक्तान्यधुना कालाशुद्धौ निषेध्यवस्तूनि –

वाप्यारामतडागकूपभवनारम्भप्रतिष्ठे व्रता-

रंभोत्सर्गवधूप्रवेशनमहादानानि सोमाष्टके ।

गोदानाग्रयणप्रपाप्रथमकोपाकर्मवेदव्रतं

नीलोद्वाहमथातिपन्नशिशुसंस्कारान् सुरस्थापनम् ।॥ ४६॥

दीक्षामौञ्जिविवाहमुण्डनमपूर्वं देवतीर्थेक्षणं

संन्यासाग्निपरिग्रहौ नृपतिसंन्दर्शाभिषेको गमम् ।

चातुर्मास्यसमावृती श्रवणयोर्वेधं परीक्षां त्यजेद्-

वृद्धत्वास्तशिशुत्व इज्यसितयोर्न्यूनाधिमासे तथा ॥ ४७॥

अथ सिंहस्थगुर्वादिदोषान् –

अस्ते वर्ज्य सिंहनक्रस्थजीवे वर्ज्यं केचिद्वक्रगे चातिचारे ।

गुर्वादित्ये विश्वघस्रेऽपि पक्षे प्रोचुस्तद्वद्दन्तरत्नादिभूषाम् ॥४८॥

अथ सिंहस्थगुरौः प्रकारत्रयेण –

सिंहे गुरौ सिंहलवे विवाहो नेष्टोऽथ गोदोत्तरतश्च यावत् ।

भागीरथीयाम्यतटे हि दोषो नान्यत्र देशे तपनेऽपि मेषे ॥ ४९॥

अथ सिहराशिगतगुरु निषेधवाक्यानां प्रतिप्रसववाक्यानां च निर्गलितार्थम् –

मघादिपञ्चपादेषु गुरुः सर्वत्र निन्दितः ।

गङ्गागोदान्तरं हित्वा शेषाङ्घ्रिषु न दोषकृत् ॥

मेषेऽर्के सन् व्रतोद्वाहौ गङ्गागोदान्तरेऽपि च ।

सर्वः सिंहगुरुर्वर्ज्यः कलिङ्गे गौडगुर्जरे ॥ ५१ ॥

अथ मकरस्थितगुरोः प्रकारद्वयेन परिहारं –

रेवापूर्वे गण्डकीपश्चिमे च शोणस्योदग्दक्षिणे नीच ईज्यः ।

वर्ज्यो नायं कौङ्कणे मागधे च गौडे सिन्धौ वर्जनीयः शुभेषु ॥ ५२ ॥

अथ लुप्तसंवत्सरदोषापवादं वंशस्यवृत्तेनाह –

गोऽजान्त्यकुम्भेतरभेऽतिचारगो नो पूर्वराशिं गुरुरेति वक्रितः ।

तदा विलुप्ताब्द इहातिनिन्दितः शुभेषु रेवासुरनिम्नगान्तरे ।।५३।।

अथ ग्रहाणां होरां वक्ष्यति सा च वारप्रवृत्त्यधीना । तदर्थे वारप्रवृत्तिम् –

पादोनरेखापरपूर्वयोजनैः पलैर्युतोनास्तिथयो दिनार्द्धतः ।

ऊनाधिकास्तद्विवरोद्भवैः पलैरूर्ध्व तथाऽधो दिनपप्रवेशनम् ॥ ५४॥

अथ वारप्रवृत्तिप्रयोजनपुरःसरां होराम् –

वारादेर्घटिका द्विघ्नाः स्वाक्षहृच्छेषर्वाजताः ।

सैकास्तष्टा नगैः कालहोरेशा दिनपात्क्रमात् ॥ ५५॥

अथ कालहोरा प्रयोजनौचित्यम् –

वारे प्रोक्तं कालहोरासु तस्य धिष्ण्ये प्रोक्तं स्वामितिथ्यंशकेऽस्य !

कुर्याद्दिक्छूलादिचिन्त्यं क्षणेषु नैवोल्लङ्घ्यः पारिघश्चापि दण्डः ॥ ५६ ॥

अथ कार्यमात्रनिषिद्धान्मन्वादीन्युगादींश्च –

मन्वाद्यास्त्रितिथी मधौ तिथिरवी ऊर्जे शुचौ दिक्तिथी

ज्येष्ठेऽन्त्ये च तिथिस्त्विषे नव तपस्यश्वाः सहस्ये शिवाः ।

भाद्रेऽग्निश्च सिते त्वमाष्ट नभसः कृष्णे युगाद्याः सिते

गोऽग्नी बाहुलराधयोर्मदनदर्शौ भाद्रमाघासिते ॥ ५७॥

इति दैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामज्योतिर्विद्विरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ शुभाशुभप्रकरणं प्रथमं समाप्तम् ॥

अथ नक्षत्रप्रकरणम्

अथ नक्षत्रप्रकरणं व्याख्यायते । तत्रादौ नक्षत्राणां प्रसिद्धत्वादेवावक्तव्यतायां सिद्धायां तत्स्वामिनः –

नासत्यान्तकवह्निधातृशशभृद्रुदादितीज्योरगा

ऋक्षेशाः पितरो भगोऽर्यमरवी त्वष्टाशुगाश्च क्रमात् ।

शक्राग्नी खलुमित्रशक्रनिऋतिक्षीराणि विश्वे विधि-

र्गोविन्दो वसुतोयपाजचरणाहिर्बुध्न्यपूषाभिधा: ॥ १ ॥

अथ ध्रुवगणं तत्कृत्यं –

उत्तरात्रयरोहिण्यो भास्करश्च ध्रुवं स्थिरम् ।

तत्र स्थिरं बीजगेहशान्त्यारामादि सिद्धये ॥२॥

अथ चरगणं तत्कृत्यं –

स्वात्यादित्ये श्रुतेस्त्रीणि चन्द्रश्चापि चरं चलम् ।

तस्मिन् गजादिकारोहो वाटिकागमनादिकम् ॥ ३ ॥

अथोग्रगणम् –

पूर्वात्रयं याम्यमधे उग्रं क्रूरं कुजस्तथा ।

तस्मिन् घाताग्निशाठ्यानि विषशस्त्रादि सिद्ध्यति ॥४ ॥

अथ मिश्रगणनम् –

विशाखाग्नेयभे सौम्यो मिश्रं साधारणं स्मृतम् ।

तत्राग्निकार्यं मिश्रं च वृषोत्सर्गावि सिद्धये ॥ ५ ॥

अथ लघुगणम् –

हस्ताश्विपुष्याभिजितः क्षिप्रं लघु गुरुस्तथा ।

तस्मिन् पण्यरतिज्ञानं भूषाशिल्पकलादिकम् ॥ ६ ॥

अथ मृदुगणम् –

मृगान्त्यचित्रामित्रक्षं मृदु मैत्रं भृगुस्तथा ।

तत्र गीताम्बरक्रीडामित्र कार्यं विभूषणम् ॥ ७ ॥

अथ तीक्ष्णगणम् –

मूलेन्द्रार्द्राहिभं सौरिस्तीक्ष्णं दारुणसंज्ञकम् ।

तत्राभिचारघातोग्रभेदाः पशुदमादिकम् ॥ ८॥

अथाधोमुखोर्ध्वतिर्यङ्मुखनक्षत्राणींद्र –

मूलाहिमिश्रोग्रमधोमुखं भवेदूर्ध्वास्यमार्द्रेज्यहरित्रयंध्रुवम् ।

तिर्यङ्मुखं मैत्रकरानिलादिति-ज्येष्ठाश्विभानीदृशकृत्यमेषु सत् ॥ ९॥

अथ प्रवालदन्तशंखसुवर्णवस्त्रपरिधानमुहूर्त –

पौष्णध्रुवाश्विकरपञ्चकवासवेज्यादित्येप्रवालरदशङ्खसुवर्णवस्त्रम् ।

धार्यं विरिक्तशनिचन्द्रकुजेऽहि न रक्तंभौमे ध्रुवादितियुगे सुभगा न दध्यात् ॥१०॥

अथ वस्त्रस्य नवधाविभक्तस्य दग्धादिदोषे शुभाशुभ फलम् –

वस्त्राणां नवभागकेषु च चतुष्कोणेऽमरा राक्षसा-

मध्यत्र्यंशगता नरास्तु सदशे पाशे च मध्यांशयोः ।

दग्धे वास्फुटितेऽम्बरे नवतरे पङ्कादिलिप्ते न स-

द्रर्क्षोऽशे नृसुरांशयोः शुभमसत्सर्वांशके प्रान्ततः ।॥ ११॥

अथ क्वचिद्दुष्टदिनेऽपि वस्त्रपरिधानम् –

विप्राज्ञया तथोद्वाहे राज्ञा प्रीत्यार्पितं च यत् ।

निन्द्येऽपि घिष्ण्ये-वारादौ वस्त्रं धार्यं जगुर्बुधाः ॥ १२॥

अथ लतापादपारोपणराजदर्शनमद्यगोक्रयविक्रयमुहूर्त्तान् –

राधामूलमृदुघ्रु वर्क्षवरुणक्षिप्रैर्लतापादपा-

रोपोऽथो नृपदर्शनं ध्रुवमृदुक्षिप्रश्रवोवासवैः ।

तीक्ष्णोग्राम्बुपभेषु मद्यमुदितं क्षिप्रांत्यवह्नींन्दुभा-

दित्येन्द्राम्बुपवासवेषु हि गवां शस्तः क्रयो विक्रयः ॥१३॥

अथ पशूनां रक्षामुहर्ते स्थितिनिवेशयानमुहूर्त चेन्द्रवंशेनाह –

लग्ने शुभे चाष्टमशुद्धिसंयुते रक्षा पशूनां निजयोनिभे चरे ।

रिक्ताष्टमीदर्शकुजश्रवोध्रुवत्वाष्ट्रेषु यानं स्थितिवेशनं न सत् ।१४॥

अथौषधसूच्योर्मुहूर्तम् –

भैषज्यं सल्लघुमृदुचरे मूलभे द्व्यङ्गलग्ने

शुक्रेन्द्व्यज्ये विदि च दिवसे चापि तेषां रवेश्च ।

शुद्धे रिःफद्युनमृतिगृहे सत्तिथौ नौ जनेर्भे

सूचीकर्माप्यदितिवसुभे तक्षमेत्राश्विधिष्ण्ये ॥ १५ ॥

अथ क्रयविक्रयनक्षत्रेपू परम्परनिषेधं वदन् क्रयविक्रयनक्षत्राण्य –

क्रयर्क्षे विक्रयो नेष्टो विक्रयर्क्षे क्रयोऽपि न ।

पौष्णाम्बुपाश्विनीवातश्रवश्चित्राः क्रये शुभाः ॥ १६ ॥

अथ विक्रयविपण्योर्मूहूर्त्तौ –

पूर्वाद्वीशकृशानुसार्पयमभे केन्द्रत्रिकोणे शुभैः

षट्त्र्यायेष्वशुभ्भैर्विना घटतनुं सन्विक्रयः सत्तिथौ ।

रिक्ताभौमघटान्विना च विपणिर्मैत्रध्रुवक्षिप्रभै-

र्लग्ने चन्द्रसिते व्ययाष्टरहितैः पापैः शुभैद्वर्यायखे ॥ १७ ॥

अथाश्वहस्तिमुहूर्त्तान् –

क्षिप्रान्त्यवस्विन्दुमरूज्जलेशा-दित्येष्वरिक्तारदिने प्रशस्तम् ।

स्याद्वाजिकृत्यं त्वथ हस्तिकार्यं कुर्यान्मुदुक्षिप्रचरेषु विद्वान् ॥ १८॥

अथ भूषाघटनादिमुहूर्त –

स्याद्भूषाघटनं त्रिषुष्करचरक्षिप्रध्रुवे रत्नयुक्

तत्तीक्ष्णोग्रविहीनभे रविकुजे मेवालिसिंहे तनौ ।

तन्मुक्तासहितं चरध्रुवमृदुक्षिप्रे शुभे सत्तनौ

तीक्ष्णोग्राश्विमृगे द्विदैवदहने शस्त्रं शुभं घट्टितम् ॥ १९ ॥

अथ मुद्रापातनवस्त्रक्षालनमुहूर्त –

मुद्राणां पातनं सद्ध्रुवमृदुचरक्षिप्रभैर्वीन्दुसौरे

घस्रे पूर्णाजयाख्ये न च गुरुभृगुजास्ते विलग्ने शुभैःस्यात् ।

वस्त्राणां क्षालनं सद्वसुहयदिनकृत्पञ्चकादित्यपुष्ये

नो रिक्तापर्वषष्ठीपितृदिनरविजज्ञेषु कार्यं कदापि ॥२०॥

अथ खड्गादिधारणं शय्याद्युपभोगं च –

सन्धार्याः कुन्तवर्मेष्वसनशरक्वपाणासिपुत्र्यो विरक्ते

शुक्रेज्यार्केऽह्नि मैत्रध्रुवलघुसहितादित्यशाक्रद्रिदैवे ।

स्युर्लग्ने हि स्थिराख्ये शशिनि च शुभदृष्टे शुभैः केन्द्रगैः स्या-

द्भोगः शय्यासनादेर्ध्रुवमृदुलघुहर्यन्तकादित्य इष्टः ॥ २१ ॥

अथाधकादिनक्षत्राणि –

अन्धाक्षं वसुपुष्यधातृजलभद्वीशार्यमान्त्याभिधं

मन्दाक्षं रविविश्वमैत्रजलपाश्लेषाश्विचाद्रं भवेत् ।

मध्याक्षं शिवपित्रजैकचरणत्वाष्ट्रेन्द्रविध्यन्तकं

स्वक्षं स्वात्यदितिश्रवोदहनभाहिर्बुध्न्यरक्षोभगम् ॥ २२ ॥

अथांधादिनक्षत्राणां फलानि –

विनष्टार्थस्य लाभोऽन्धे शीघ्रं मन्दे प्रयत्नतः ।

स्याददूरे श्रवणं मध्ये श्रुत्याप्ती न सुलोचने ॥ २३ ॥

अथ धनप्रयोगे निषिद्धनक्षत्राणि –

तीक्ष्णमिश्रध्रुवोग्रैर्यद्द्रव्यं दत्तं निवेशितम् ।

प्रयुक्तं च विनष्टं च विष्ट्यां पाते न चाप्यते ॥ २४ ॥

अथ जलाशयखनननृत्यारम्भयोर्मुहूर्त्तै –

मित्रार्कध्रुववासवाम्बुपमघातोयान्त्यपुष्येन्दुभिः

पापैर्हीनबलैस्तनौ सुरगुरौ ज्ञे वा भृगौ खे विधौ ।

आप्ये सर्वजलाशयस्य खननं व्यम्भोमघैः सेन्द्रभै-

स्तैर्नृत्यं हिबुके शुभैस्तनुगृहे ज्ञेऽब्जे ज्ञराशौ शुभम् ॥ २५ ॥

अथ सेवकस्य स्वामिसेवायां मुहूर्तम् –

क्षिप्रे मैत्रै वित्सितार्केज्यवारे सौम्ये लग्नेऽर्के कुजे वा खलाभे ।

योनेर्मैत्र्यां राशिपोश्चापि मैत्र्यां सेवा कार्या स्वामिन: सेवकेन ॥ २६॥

अथ द्रव्यप्रयोगऋणग्रहणमुहूर्तं –

स्वात्यादित्यमृदुद्विदैवगुरुभे कर्मत्रयाश्वे चरे

लग्ने धर्मसुताष्टशुद्धिसहिते द्रव्यप्रयोगः शुभः  ।

नारे ग्राह्यमृणं तु संक्रमदिने वृद्धौ करेऽर्केऽह्नि य-

त्तद्वंशेषु भवेद्टणं न च बुधे देयं कदाचिद्धनम् ॥ २७ ॥

अथ हलप्रवहणमूहूर्त –

मूलद्वीशमघाचरध्रुवमृदुक्षिप्रैविनार्कं शनिं

पापैर्हींनबलैर्विषौ जललवे शुक्रे विधौ मांसले ।

लग्ने देवगुरौ हलप्रवहणं शस्तं न सिंहे घटे

कर्काजेणधटे तनौ क्षयकरं रिक्तासु वष्ट्यां तथा ॥२८॥

अथ बीजोप्तिमुहूर्तफणिचक्रहलचक्राणि –

एतेषु श्रुतिवारुणादितिविशाखोडूनि भौमं विना

बीजोप्तिर्गदिता शुभा त्वगुभतोऽष्टाग्नीन्दुरामेन्दवः ।

रामेन्द्वग्नियुगान्यसच्छुभकराण्युप्तौ हलेऽर्कोज्झिता-

द्भाद्रामाष्टनवाष्टभानि मुनिभिः प्रोक्तान्यसत्सन्ति च ॥ २९ ॥

अथ शिरोमोक्षणविरेकादिधर्मक्रियामुहूर्तान् –

त्वाष्ट्रान्मित्रकभाद्द्वयेऽम्बुपलघुश्रोत्रे शिरामोक्षणं

भौमार्केज्यदिने विरेकव मनाद्यं स्याद्बुधार्की विना ।

मित्रक्षिप्रचरध्रुवे रविशुभाहे लग्नवर्गे विदो

जीवस्यापि तनौ गुरौ निगदिता धर्मक्रिया तद्बले ॥३०॥

अथ धान्यच्छेदमुहूर्तं –

तीक्ष्णाजपादकरवन्हिवसुश्रुतीन्दु-

स्वातीमघोत्तरजलान्तकतक्षपुष्ये।

मन्दाररिक्तरहिते विवसेऽतिशस्ता

धान्यच्छिदा निगदिता स्थिरभं विलग्ने ॥३१॥

अथ कणमर्दनसस्यरोपणमुहूर्तौ –

भाग्यार्यमश्रुतिमघेन्द्रविधातृमूल-

मैत्रान्त्यभेषु कथितं कणमर्दनं सत् ।

द्वीशाजपान्निर्ऋतिधातृशतार्यमर्क्षे

सस्यस्य रोपणमिहार्किकुजौ विना सत् ॥ ३२॥

अथ धान्यस्थितिधान्यवृद्धिमुहूर्तौ –

मिश्रोग्ररौद्रभुजगेन्द्रविभिन्नभेषु

कर्काजतौलिरहिते च तनौ शुभाहे ।

धान्यस्थितिः शुभकरी गदिता ध्रुवेज्य-

द्वीशेन्द्रदस्रचरभेषु च धान्यवृद्धिः ॥ ३३ ॥

अथ शान्तिकपौष्टिकादिकृत्येषु मुहूर्तम् –

क्षिप्रध्रुवान्त्यचरमैत्रमघासु शस्तं

स्याच्छान्तिकं च सह मङ्गलपौष्टिकाभ्याम् ।

खेऽर्के विधौ सुखगते तनुगे गुरौ नो

मौढ्यादिदुष्टसमये शुभदं निमित्ते ॥ ३४ ॥

अथ होमाहुतेः शुद्धमुहूर्तम् –

सूर्यभात्त्रित्रिभे चान्द्रे सूर्यविच्छुक्रपङ्गव: ।

चन्द्रारेज्यागुशिखिनो नेष्टा होमाहुतिः खले ॥३५॥

अथ यद्दिने होमश्चिकीर्षितस्तद्दिने वह्निवासवशेन शुभाशुभफलम् –

सैका तिथिर्वारयुता कृताप्ता शेषे गुणेऽभ्रे भुवि वह्रिवासः ।

सौख्याय होमे शशियुग्मशेषे प्राणार्थनाशौ दिवि भूतले च ॥ ३६ ॥

अथ प्रतिवर्षोत्पन्नवान्नभक्षणमुहूर्तम् –

नवान्नं स्याच्चरक्षिप्रमृदुभे सत्तनौ शुभम् ।

विना नन्दाविषघटीमधुपौषाकिभूमिजान् ॥३७॥

अथ नौकाघटनमुहूर्तम् –

याम्यत्रयविशाखेन्द्रसार्पपित्र्येशभिन्नभे ।

भूग्विज्यार्कदिने नौकाघटं सत्तनौ शुभम् ॥३८॥

अथ वीरसाधनाभिचारयोर्मुहूर्तम् –

मूलार्द्राभरणीपित्र्यमघे सौम्ये घटे तनौ ।

सुखे शुक्रेऽष्टमे शुद्धे सिद्धिर्वीराभिचारयोः ॥३९॥

अथ रोगनिर्मुक्तस्नानमुहूर्ते –

ब्यन्त्यादितिध्रुवमघानिलसार्पधिष्ण्ये, रिक्ते तिथौ चरतनौ विकवीन्दुवारे ।

स्नानं रुजा विरहितस्य जनस्य शस्तं, हीने विधौ खलखगैर्भवकेन्द्रकोणे ॥४०॥

अथ शिल्पविद्यामुहूर्तम् –

मृदुध्रुवक्षिप्रचरे ज्ञे गुरौ वा खलग्नेगे ।

विधौ ज्ञजीववर्गस्थे शिल्पविद्या प्रशस्यते ॥४१॥

अथ सन्धानमुहूर्त्तम् –

सुरेज्यमित्रभाग्येषु चाष्टम्यां तैतिले हरौ ।

शुक्रदृष्टे तनौ सौम्यवारे सन्धानमिष्यते ॥४२॥

अथ परोक्षामुहूर्तम् –

त्यक्त्वाष्टभूतशनिविष्टिकुजाञ्जनुर्भ-

मासौ मृतौ रविविधू अपि भानिनाड्यः ।

द्व्यङ्गे चरे तनुलवे शशिजीवतारा

शुद्धौ करादितिहरीन्द्रकपे परीक्षा ॥४३ ॥

अथ सामान्यतः समस्तशुभकार्येषु लग्नशुद्धिम् –

व्ययाष्टशुद्धोपचये लग्नगे शुभदृग्युते।

चन्द्रे त्रिषड्दशायस्थे सर्वारम्भः प्रसिद्धयति ॥४४॥

अथ नक्षषेषु ज्वरोत्पत्तौ सत्यां तन्निवृत्तौ दिनसंख्यादिकं द्वितीयः –

स्वातीन्त्रपूर्वाशिवसार्पभे मृतिर्ज्वरेऽन्त्यमैत्रे स्थिरता भवेद्रुजः ।

याम्यश्रवोवारुणतक्षभे शिवा घस्रा हि पक्षौ द्रव्यधिपार्कवासवे ॥

मूलाग्निदास्रे नव पित्र्यभे नखा बुध्न्यार्यमेज्यादितिधातृभे नगाः ।

मासोऽब्जवैश्वेऽथ यमाहिमूलभे मिश्रेशपित्र्ये फणिदंशने मृतिः ॥४५-४६॥

अथ शीघ्ररोगमरणे विशिष्टं योग द्वितीयः –

रौद्राहिशाक्राम्बुपयाम्यपूर्वाद्विदेववस्वग्निषु पापवारे।

रिक्ताहरिस्कन्ददिने च रोगे शीघ्रं भवेद्रोगिजनस्य मृत्युः ॥ ४७ ॥

अथ प्रेतदाहमुहूर्त प्रेतदाहादिनिषिद्धदिनं च –

क्षिप्राहिमूलेन्द्रहरीशवायुभे प्रेतक्रिया स्याज्झषकुम्भगे विधौ ।

प्रेतस्य दाहं यमदिग्गमं त्यजेच्छय्यावितानं गृहगोपनादि च ॥ ४८॥

अथ काष्ठ-गोमयपिण्डादीनां संग्रहमूहूर्तम् –

सूर्यर्क्षाद्रसभैरधः स्थलगतैः पाको रसैः संयुतः

शीर्षे युग्ममितैः शवस्य दहनं मध्ये युगैः सर्पभीः।

प्रागाशादिषु वेदभैः स्वसुहृदां स्यात्सङ्गमो रोगभीः

क्वाथादेः करणं सुखं च गदितं काष्ठाविसंथापने ॥४९॥

अथ त्रित्रिषुष्करयोगं सफलम् –

भद्रातिथी रविजभूतनयार्कवारे द्वीशार्यमाजचरणादितिवह्निवैश्वे ।

त्रैषुष्करो भवति मृत्युविनाशवृद्धौत्रैगुण्यदो द्विगुणकृद्वसुतक्षचान्द्रे ॥ ५०॥

अथ शवप्रतिकृतिदाहे निषिद्धकालम् –

शुक्रारार्किषु दर्शभूतमदने नन्दासु तीक्ष्णोग्रमे

पौष्णे वारुणभे त्रिपुष्करदिने न्यूनाधिमासेऽयने ।

याम्येऽब्दात्परतश्च पातपरिघे देवेज्यशुक्रास्तके

भद्रावैधृतयोः शवप्रतिकृतेर्दाहो न पक्षे सिते ॥५१॥

अन्यदपि –

जन्मप्रत्यरितारयोर्मृतिसुखान्त्येऽब्जे च कर्तुर्नसन्

मध्यो मैत्रभगादितिध्रुवविशाखाद्वयङ्घ्रिभेज्ञेऽपि ।

श्रेष्ठोऽर्केज्यविधोर्दिने श्रुतिकरस्वात्यश्विपुष्ये तथा

त्वाशौचात्परतो विचार्यमखिलं मध्ये यथासम्भवम् ॥ ५२॥

अथ नक्षत्रसम्बन्धेन मुहूर्त्तानुक्त्वा नक्षत्रप्रसंगान्नक्षत्रविशेषोत्पन्नस्याभुक्तमूलदोषमनेकविधम् –

अभुक्तमूलं घटिकाचतुष्टयं ज्येष्ठान्त्यमूलादिभवं हि नारदः ।

वसिष्ठ एकद्विघटीमितं जगौ बृहस्पतिस्त्वेकघटीप्रमाणकम् ।॥ ५३ ॥

अथान्यदपि सफलम् –

अथोचुरन्ये प्रथमाष्टघट्यो मूलस्य शाक्रान्तिमपञ्चनाडयः ।

जातं शिशुं तत्र परित्यजेद्वा मुखं पितास्याष्टसमा न पश्येत् । ५४ ।

अथ प्रसङ्गान्मूलाश्लेषाजातस्य बालस्य चरणवशेन शुभाशुभफलम् –

आद्ये पिता नाशमुपैति मूल पादे द्वितीये जननी तृतीये ।

धनं चतुर्थोऽस्य शुभोऽथ शान्त्या सर्वत्र सत्स्यादहिभे विलोमम् ॥ ५५ ॥

अथ मूलनिवासं सफलम् –

स्वर्ग शुचिप्रौष्ठ पदेषमाघे भूमौ नभः कार्त्तिकचैत्रपौषे ।

मूलं ह्यधस्तात्तु तपस्यमार्गवैशाखशुक्रेष्वशुभं च तत्र ।॥ ५६ ॥

अथ मूलप्रसंगाद्दुष्टेषु गण्डान्तादिनिमित्तेषु सत्सु जातस्यारिष्टं सपरिहारम् –

गण्डान्तेन्द्रभशूलपातपरिघव्याघातगण्डावमे

सङ्कान्तिव्यतिपातवैधृतिसिनीवालीकुहूदर्शके ।

वज्रे कृष्ण चतुर्दशीषु यमघण्टे दग्धयोगे मृतौ

विष्टौ सोदरभे जनिर्न पितृभे शस्ता शुभा शान्तितः ॥५७॥

अथ नक्षत्रप्रसाङ्गादेवाश्विन्यादिभानां तारकामानम् –

त्रित्र्यङ्गपञ्चाग्निकुवेदवह्नयः शरेषुनेत्राश्विशरेन्दुभूकृताः ।

वेदाग्निरुद्राश्वियमाग्निवह्नयोऽब्धयः शतं द्विद्विरदा भतारकाः ॥ ५८ ॥

अथाश्विन्यादीनामाकृतिम् –

अश्व्यादिरूपं तुरगास्ययोनिक्षरोन एणास्यमणिर्गृंहं च ।

पृषत्कचक्रे भवनं च मञ्चः शय्याकरो मौक्तिकविद्रुमं च ।। ५९ ।।

तोरणं बलिनिभं च कुण्डलं सिंहपुच्छगजदन्तमञ्चकः ।

त्र्यस्रि च त्रिचरणाभमर्दलो वृत्तमञ्चयमलाभमर्दलाः  ॥६०॥

अथ जलाशयारामदेवप्रतिष्ठामुहूर्त्तं सपादोपजातिकया तत्र च समान्यतो लग्नशुद्धिं देवताविशेषाणां लग्नविशेषं च पादोनोपजातिकाभ्यामाह-

जलाशयारामसुरप्रतिष्ठा सौम्यायने जीवशशाङकगुक्रे ।

दृश्ये मृदुक्षिप्रचरध्रुवे स्यात् पक्षे सिते स्वर्क्षतिथिक्षणे वा ॥६१॥

रिक्तारवर्जे दिवसेऽतिशस्ता शशाङ्कपापैस्त्रिभवाङ्गसंस्थैः ।

व्यष्टान्त्यगैः सत्खचरैर्मृगेन्द्रे सूर्यो घटे को युवतौ च विष्णुः ॥६२॥

शिवो नृयुग्मे द्वितनौ च देव्यः क्षुद्राश्चरे सर्व इमे स्थिरर्क्षे ।

पुष्ये ग्रहा विघ्नपयक्षसर्प-भूतादयोऽन्त्ये श्रवणे जिनश्च ॥६३॥

इति दैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ नक्षत्रप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ संक्रान्तिप्रकरणम्

घोरार्कसङ्क्रमणमुग्ररवौ हि शूद्रान् ध्वाङ्क्षी विशो लघुविधौ च चरर्क्षभौभे ।

चौरान् महोदरयुता नृपतीन् ज्ञमैत्रे मन्दाकिनी स्थिरगुरौ सुखयेच्च मन्दा ॥१॥

विप्रांश्च मिश्रभभृगौ तु पशूंश्च मिश्रतीक्ष्णार्कजेऽन्त्यजसुखा खलु राक्षसी च ।

अथ दिनरात्रिविभागेन संक्रांत्यशुभफलमुत्तरायणदक्षिणायनसंज्ञां च –

त्र्यंशे दिनस्य नृपतीन् प्रथमे निहन्ति मध्ये द्विजानपि विशोऽपरके च शूद्रान् ॥ २॥

अस्ते निशाप्रहरकेषु पिशाचकादीन् नक्तंचरानपि नटान् पशुपालकांश्च ।

सूर्योदये सकललिङ्गिजनं च सौम्ययाम्यायनं मकरकर्कटयोर्निरुक्तम् ॥३॥

अथावशिष्टतादृशसंक्रान्तीनां षडशीतिमुखाः संज्ञा –

षडशीत्याननं चापनृयुक्कन्याझषे भवेत् ।

तुलाजौ विषुवं विष्णुपदं सिंहालिगोघटे ॥ ४ ॥

तासां संज्ञानां फलानि, तत्र स्नानदानादि च-

स च गौणकाल: प्रतिनिधिरित्यतो गौणकालम् –

संक्रान्तिकालादुभयत्र नाडिकाः पुण्या मताः षोडशषोडशोष्णगोः ।

निशीथतोऽर्वागपरत्र सङ्क्रमे पूर्वापराहान्तिमपूर्वभागयोः ॥ ५ ॥

अर्द्धरात्रसमये संक्रमणे मकरकर्कूटयोश्च विशेषम् –

पूर्णे निशीथे यदि संक्रमः स्याद्दिनद्वयं पुण्यमथोदयास्तात् ।

पूर्व परस्ताद्यदि याम्यसौम्यायने दिने पूर्वपरे तु पुण्ये ।। ६ ॥

अथार्द्धोदयास्तादिति वचनस्यापवादम् –

सन्ध्या त्रिनाडीप्रमितार्कबिम्बा दर्द्धोदितास्तादध ऊर्ध्वमत्र ।

चेद्याम्यसौम्ये अयने क्रमात्स्तः पुण्यौ तदानीं परपूर्वधस्रौ ॥ ७ ॥

अथ पूर्वापर षोडश घटिकाः पुण्या इति पूर्व सामान्येनोक्तम् । इदानीं विष्णुपदादिषु संक्रमेषु विशेषम् –

याम्यायने विष्णुपदे चाद्या मध्यास्तुलाजयोः ।

षडशीत्यानने सौम्ये परा नाड्योऽतिपुण्यदाः ॥८॥

सर्वग्रहसंक्रान्तिषु पुण्यकालनिर्णयसंग्रहः, मतान्तरखण्डनं च-

अथ रविरयनांशसंक्रांतिकालमभिधायेदानीं सायनांशसंक्रांतिषु पुण्यकालम् –

तथायनांशाः खरसाहताश्च स्पष्टार्कगत्या विहृता दिनाद्यैः ।

मेषादितः प्राक्चलसंक्रमाः स्युर्दाने जपादौ बहुपुण्यदास्ते ॥ ९॥

अथ संक्रान्त्युपयोगित्वाज्जघन्यबृहत्समनक्षत्राणि –

समं मृदुक्षिप्रवसुश्रवोऽग्निमघात्रिपूर्वास्रपभं बृहत्स्यात् ।

ध्रुवद्विदैवादितिभं जघन्यं सार्पाम्बुपार्द्रानिलशाक्रयाम्यम् ॥१०॥

अथ संज्ञाप्रयोजनम् –

जघन्यभे संक्रमणे मुहूर्ताः शरेन्दवो १५ बाणकृता ४५ बृहत्सु ।

खराम ३० सङ्ख्याः समभे महर्धसमर्धसाम्यं विधुदर्शनेऽपि ॥ ११ ॥

अथ प्रसङ्गात्कर्कसंक्रान्ताबब्दविंशोपकान् –

अर्कादिवारे सङ्क्रान्तौ कर्कस्याब्दविंशोपकाः ।

दिशो नखा गजाः सूर्या धृत्योऽष्टादश सायकाः ॥ १२ ॥

अथ कोदृशस्य रवेः संक्रमो जातस्तत्फलम् –

स्यात्तैतिले नागचतुष्पदे रविः सुप्तो निविष्टस् तुगरादिपञ्चके ।

किंस्तुघ्न ऊर्ध्वः शकुनौ सकौलवे नेष्टः समः श्रेष्ठ इहावर्षर्घणे ॥ १३॥

अथ रविसंक्रान्तेः करणपरत्वेन वाहनवस्त्रायुधभक्ष्यलेपनजातिपुष्पाणि सफलानि  -

सिंह्यव्याघ्रवराहरासभगजा वाहद्विषद्घोटकाः

श्वाऽजो गौश्चरणायुधश्च बवतो वाहा रवेः संक्रमे ।

वस्त्रं इवेतसुपीतहारितकपाण्ड्वारक्तकालासितं

चित्रं कम्बलदिग्घनाभमथ शस्त्रं स्याद्भुशुण्डी गदा ।॥ १४॥

खड्गो दण्डशरासतोमरमथो कुन्तश्च पाशोऽङ्कुशो-

ऽस्त्रं बाणस्त्वथ भक्ष्यमत्रपरमान्नं भक्षपक्वान्नकम् ।

दुग्धं दध्यपि चित्रितान्नगुडमध्वाज्यं तथा शर्कर-

थो लेपो मृगनाभिकुङ्कुममथो पाटीरमृद्रोचनम् ॥ १५ ॥

यावश्चोतुमदो निशाञ्जनमथो कालागुरुश्चन्द्रको

जातिर्दैवतभूतसर्पविहगाः पश्वेणविप्रास्ततः ।

क्षत्री वेश्यकशूद्रसङ्करभवाः पुष्पं च पुंनागकं

जातीबांकुलकेतकानि च तथा विल्वार्कदूर्वाम्बुजम् ॥ १६ ॥

स्यानमल्लिका पाटलिका जपा च

सङ्क्रान्तिवस्त्राशनवाहनादेः ।

नाशश्च तद्वृत्त्युपजीविनां च

स्थितोपविष्टस्वपतां च नाशः ॥१७॥

अथ संक्रान्तिवशेन प्रतिमनुष्यं शुभाशुभफलम् –

सङ्क्रान्तिधिष्ण्याधरधिष्ण्यतस्त्रिभे स्वभे निरुक्तं गमनं ततोऽङ्गभे ।

सुखं त्रिभे पीडनमङ्गर्भेऽशुकं त्रिभेऽर्थहानी रसभे घनागमः ॥ १८ ॥

अथ कार्यविशेषे बलं सामान्यतः संक्रममाणग्रहबलं च –

नृपेक्षणं सर्वकृतिश्च सङ्गरः शास्त्रं विवाहो गमदीक्षणे रवेः ।

वीर्येऽथ ताराबलतः शुभो विधुर्विधोर्बलेऽर्कोऽर्कबले कुजादयः ॥ १९ ॥

अथाधिमासक्षयमासयोः संक्रान्त्यधीनत्वात्तयोर्निर्णयः प्रस्तूयते तत्र तल्लक्षणम् –

स्पष्टार्कसङ्क्रान्तिविहीनचांद्रो मासोऽधिमासः क्षयमासकस्तु ।

द्विसङ्क्रमस्तत्र विभागयोस्तस्तिथेर्हि मासौ प्रथमान्त्यसञ्ज्ञौ ॥ २० ॥

इति श्रीदैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्त चिन्तामणौ संक्रान्तिप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ गोचरप्रकरणम्

अथ गोचरप्रकरणं व्याख्यायते । तत्र जन्मराशितः प्रोक्तनिषिद्धस्थानस्थितेदानीत्तनग्रहवशेन शुभाशुभनिरूपणं गोचर इत्युच्यते । तत्र ग्रहाणां गोचरफलं शुभाशुभरूपम् –

सूर्यो रसान्त्ये खयुगेऽग्निनन्दे शिवाक्षयोर्भौंमशनी तमश्च ।

रसाङकयोर्लाभशरे गुणान्त्ये चन्द्रोऽम्बराब्धौ गुणनन्दयोश्च ॥ १ ॥

लाभाष्टमे चाद्यशरे रसान्त्ये नागद्वये ज्ञो द्विशरेऽब्धिरामे ।

रसाङ्कयोर्नागविधौ खनागे लाभव्यये देवगुरुः शराब्धौ ॥ २॥

द्वयन्त्ये नवांऽऽशे द्विगुणे शिवाहौ शुक्र: कुनागे द्विनगेऽग्निरूपे ।

वेदाम्बरे पञ्चनिधौ गजेषौ नन्देशयोर्भानुरसे शिवाग्नौ ॥ ३ ॥

क्रमाच्छुभो विद्ध इति ग्रहः स्यात् पितुः सुतस्यात्र न वेधमाहुः ।

दुष्टोऽपि खेटो विपरीतवेधाच्छुभो द्विकोणे शुभदः सितेऽजः ॥ ४ ॥

अथ द्विविधवेधे मतद्वयम् –

स्वजन्मराशेरिह वेधमाहुरन्ये ग्रहाधिष्ठितराशितः सः ।

हिमाद्रिविन्ध्यान्तर एव वेधो न सर्वदेशेष्विति काश्यपोक्तिः ॥५॥

अथ गोचप्रस्तावात् ग्रहणनक्षत्रफलं ग्रहणीयराहुगोचरफलं ग्रहाणामशुभप्रतीकारं च दुष्टग्रहणदर्शननिषेधं च –

जन्मर्क्षे निधनं ग्रहे जनिभतो घातः क्षतिः श्रीर्व्यथा

चिन्ता सौख्यकलत्रदौस्थ्यमृतयः स्युर्माननाशः सुखम् ।

लाभोऽपाय इति क्रमात्तदशुभध्वस्त्यै जपः स्वर्णगो-

दानं शान्तिरथो ग्रहं त्वशुभदं नो वीक्ष्यमाहुः परे ॥ ६ ॥

अथ चन्द्रबले विशेषम् –

पापान्तः पापयुग्द्यूने पापाच्चन्द्रः शुभोऽप्यसत् ।

शुभांशे वाधिमित्रांशे गुरुदृष्टोऽशुभोऽपि सन् ॥ ७ ॥

अथ चन्द्रबलस्य विधानान्तरम् –

सितासितादौ सद्दुष्टे चन्द्रे पक्षौ शुभावुभौ ।

व्यत्यासे चाशुभौ प्रोक्तौ सङ्कटेऽव्जबलं त्विदम् ॥ ८।॥

अथ ग्रहाणां दौष्ट्यपरिहारपूर्वकं तुष्टिसंपादनार्थं नवरत्नसमुदायधारणम् –

वज्रं शुक्रेऽब्जे सुमुक्ता प्रवालं भौमेऽगौ गोमेदमार्कौ सुनीलम् ।

केतौ वैदूर्यं गुरौ पुष्पकं ज्ञे पाचिःप्राङ्माणिक्यमर्के तु मध्ये ॥ ९ ॥

अथ सति द्रव्यसामर्थ्ये नवरत्नसमुदायधारणस्य शक्यत्वात्तदुक्त्वेदानीमसति द्रव्यसामर्थ्ये यद्ग्रहकृतं दौष्ट्यं तद्ग्रहरत्नधारणम् –

माणिक्यमुक्ताफलविद्रुमाणि गारुत्मकं पुष्पकवज्रनीलम् ।

गोमेदवौदूर्यकमर्कतः स्यू रत्नान्यथो ज्ञस्य मुदे सुवर्णम् ॥ १०॥

अथ महामूल्यरत्नधारणे यस्य सामर्थ्याभावस्तदर्थमल्पमूल्यानि रत्नानि ताराबलं च –

धार्यं लाजावर्त्तकं राहुकेत्वो रौप्यं शुक्रेन्द्वोश्च मुक्ता गुरोस्तु ।

लौहं मन्दस्यारभान्वोः प्रवालं तारा जन्मर्क्षात्त्रिरावृत्तितः स्यात् ॥ ११ ॥

अथ शेषक्रमेण सकलास्तारा संज्ञा –

जन्माख्यसम्पद्विपदः क्षेमप्रत्यरिसाधकाः

वध मैत्रातिमौत्राः स्युस्तारा नामसदृक्फलाः ॥ १२ ॥

अथावश्यकृत्ये दुष्टताराणां प्रकारद्वयेन परिहारं –

मृत्यौ स्वर्णतिलान्विपद्यपि गुडं शाकं त्रिजन्मस्वथो

दद्यात्प्रत्यरितारकासु लवणं सर्वो विपत्प्रत्यरिः ।

मृत्युश्चादिमपर्यये न शुभदोऽथैषां द्वितीयऽशका

नादिप्रान्त्यतृतीयका अथ शुभाः सर्वे तृतीये स्मृताः॥ १३ ॥

अथ चन्द्रावस्था वक्ष्यति, तद्गणनोपायम् –

षष्टिघ्नं गतभं भुक्तघघटीयुक्तं युगाहतम् ।

शराब्धिहृल्लब्धतोऽर्कशेषेऽवस्थाः क्रियाद्विधोः ॥ १४ ॥

अथ द्वादशावस्थानामानि सफलानि –

प्रवासनाशौ मरणं जयश्च हास्यारतिक्रीडितसुप्तभुक्ताः ।

ज्वराख्यकम्पस्थिरता ह्यवस्था मेषात्क्रमान्नामसदृक्फला स्युः ॥ १५ ॥

अथ ग्रहाणां वैकृतपरिहारार्थं सौषधजलस्नानं दक्षिणाश्च –

लाजाकुष्ठबलाप्रियङ्गुधनसिद्धार्थैर्निशादारुभिः

पुङ्खालोध्रयुतैर्जलैर्निगदितं स्नानं ग्रहोत्थाघहृत् ।

धेनुः कम्ब्वरुणो वृषश्च कनकं पीताम्बरं घोटकः

श्वेतो गौरसिता महासिरज इत्येता रवेर्दक्षिणाः॥ १६॥

अथ सूर्यादयो ग्रहा गन्तव्यराशेः प्राक् कियद्भिर्दिनैः फलं दद्युरित्येतद् –

सूर्यारसौम्यास्फुजितोऽक्षनागसप्ताद्रिघस्रान्विधुरग्निनाडीः ।

तमोयमेज्यास्त्रिरसाश्विमासान् गन्तव्यराशेः फलदाः पुरस्तात् ॥ १७॥

अथ प्रसङ्गादावश्यकमङ्गलयात्राकृत्येषु कर्त्तव्येषु सत्सु तिथ्यादिविषयकदुष्टयोगसद्भावे तद्दोषनिवारणार्थं दानम् –

दुष्टे योगे हेम चन्द्रे च शङ्खं धान्यं तिथ्यर्द्धे तिथौ तण्डुलांश्च ।

वारे रत्नं भे च गां हेम नाड्यां दद्यात्सिन्धूत्थं च तारासु राजा ॥१८॥

अथात्र गोचरप्रसङ्गात्सूर्यादयो ग्रहाः राश्यन्तरगताः संतः कदा शुभाशुभफलदातारो भवन्ति तथा चन्द्रमासाधिकरणकरविवासरादौ स्वजन्मनक्षत्रप्रवेशे सति फलविशेषं च –

राश्यादिगौ रविकूजौ फलदौ सितेज्यौ

मध्ये सदा शशिसुतश्चरमेऽब्जमन्दौ

अध्वान्नवह्निभयसन्मतिवस्त्रसौख्य-

दुःखानि मासिजनिभे रविवासरादौ ॥ १९ ॥

इति दैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्त्तचिन्तामणौ गोचरप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ संस्कारप्रकरणम्

आद्यं रजः शुभं माघमार्गंराधेषफाल्गुने ।

ज्येष्ठश्रावणयोः शुक्ले सद्वारे सत्तनौ दिवा ॥ १ ॥

अथ प्रथमे रजोदर्शनं शुभनक्षत्राणि –

श्रुतित्रयमृदुक्षिप्रध्रुवस्वातौ सिताम्बरे

मध्यं च मूलादितिभे पितृमिश्रे परेष्वसत् ॥२॥

भद्रानिद्रासंक्रमे दर्शरिक्तासन्ध्याषष्ठीद्वादशीवैधृतेषु

रोगेऽष्टम्यां चन्द्रसूर्योपरागे पाते चाद्यं नो रजोदर्शनं सत् ॥३॥

हस्तानिलाश्विमृगमैत्रवसुध्रुवाख्यैः शक्रान्वितैः शुभतिथौ शुभवासरे च ।

स्नायादथार्तववती मृगपौष्णवायुः हस्ताश्विधातृभिररं लभते च गर्भम् ॥४॥

गण्डान्तं त्रिविधं त्यजेन्निधनजन्मर्क्षे च मूलान्तकं

दास्रं पौष्णमथोपरागदिवसं पातं तथा वैधृतिम् ।

पित्रोः श्राद्धदिनं दिवा च परिघाद्यर्धं स्वपत्नीगमे

भान्युत्पातहतानि मृत्युभवनं जन्मर्क्षतः पापभम् ॥५॥

भद्राषष्ठीपर्वरिक्ताश्च सन्ध्याभौमार्कार्कीनाद्यरात्रीश्चतस्रः ।

गर्भाधानं त्र्युत्तरेन्द्वर्कमैत्रब्राह्मस्वातीविष्णुवस्वम्बुपे सत् ॥६॥

केन्द्रत्रिकोणेषु शुभैश्च पापैस्त्र्यायारिगैः पुंग्रहदृष्टलग्ने ।

ओजांशगेऽब्जेऽपि च युग्मरात्रौ चित्रादितीज्याश्विषु मध्यमं स्यात् ॥७॥

जीवार्कारदिने मृगेज्यनिर्ऋतिश्रोत्रादितिब्रध्नभै-

रिक्तामार्करसाष्टवर्ज्यतिथिभिर्मासाधिपे पीवरे ।

सीमन्तोऽष्टमषष्ठमासि शुभदैः केन्द्रत्रिकोणे खलै-

र्लाभारित्रिषु वा ध्रुवान्त्यसदहे लग्ने च पुंभांशके ॥८॥

मासेश्वराः सितकुजेज्यरवीन्दुसौरि चन्द्रात्मजास्तनुपचन्द्रदिवाकराः स्युः ।

स्त्रीणां विधोर्बलमुशन्ति विवाहगर्भ संस्कारयोरितरकर्मसु भर्तुरेव ॥९॥

पूर्वोदितैः पुंसवनं विधेयं मासे तृतीये त्वथ विष्णुपूजा ।

मासेऽष्टमे विष्णुविधातृजीवैर्लग्ने शुभे मृत्युगृहे च शुद्धे ॥१०॥

तज्जातकर्मादि शिशोर्विधेयं पर्वाख्यरिक्तोनतिथौ शुभेऽह्नि ।

एकादशे द्वादशकेऽपि घस्रे मृदुध्रुवक्षिप्रवरोडुषु स्यात् ॥११॥

पौष्णध्रुवेन्दुकरवातहयेषु सूती-स्नानं समित्रभरवीज्यकुजेषु शस्तम् ।

नार्द्रात्रयश्रुतिमघान्तकमिश्रमूलत्त्वाष्ट्रे ज्ञसौरिवसुषड्रविरिक्ततिथ्याम् ॥१२॥

मासे चेत्प्रथमे भवेत्सदशनो बालो विनश्येत्स्वयं

हन्यात्स क्रमतोऽनुजातभगिनीमात्रग्रजान् द्व्यादिके ।

षष्ठादौ लभते हि भोगमतुलं तातात्सुखं पुष्टतां

लक्ष्मीं सौख्यमथो जनौ सदशनो वोर्ध्वं स्वपित्रादिहा ॥१३॥

दोलारोहेऽर्कभात्पञ्चशरपञ्चेषुसप्तभैः ।

नैरुज्यं मरणं कार्श्यं व्याधिः सौख्यं क्रमाच्छिशोः ॥१४॥

दन्तार्कभूपधृतिदिङ्मितवासरे स्याद्वारे शुभे मृदुलघुध्रुवभैः शिशूनाम् ।

दोलाधिरूढिरथ निष्क्रमणं चतुर्थ मासे गमोक्तसमयेऽर्कमितेऽह्नि वा स्यात् ॥१५॥

कवीज्यास्तचैत्राधिमासे न पौषे जलं पूजयेत्सूतिका मासपूर्त्तौ ।

बुधेन्द्वीज्यवारे विरिक्ते तिथौ हि श्रुतीज्यादितीन्द्वर्कनैर्ऋत्यमैत्रैः ॥१६॥

रिक्तानन्दाष्टदर्शं हरिदिवसमथो सौरिभौमार्कवारा-

ल्लग्नं जन्मर्क्षलग्नाष्टमगृहलवगं मीनमेषालिकं च ।

हित्वा षष्ठात्समे मास्यथ हि मृगदृशां पञ्चमादोजमासे

नक्षत्रैः स्यात् स्थिराख्यैः समृदुलघुचरैर्बालकाऽन्नाशनं सत् ॥१७॥

केन्द्रत्रिकोणसहजेषु शुभैः खशुद्धे लग्ने त्रिलाभरिपुगैश्च वदन्ति पापैः ।

लग्नाष्टषष्ठरहितं शशिनं प्रशस्तं मैत्राम्बुपानिलजनुर्भमसच्च केचित् ॥१८॥

क्षीणेन्दुपूर्णचन्द्रेज्यज्ञभौमाऽर्काऽऽर्किभार्गवैः ।

त्रिकोणव्ययकेन्द्राष्टस्थितैरुक्तं फलं ग्रहैः ॥१९॥

भिक्षाशी यज्ञकृद्दीर्घजीवी ज्ञानी च पित्तरुक् ।

कुष्ठी चान्नक्लेशवातव्याधिमान् भोगभागिति ॥२०॥

पृथ्वीवराहमभिपूज्य कुजे विशुद्धेऽरिक्ते तिथौ व्रजति पञ्चममासि बालम् ।

बद्ध्वा शुभेऽह्नि काटसूत्रमथ ध्रुवेन्दु ज्येष्ठर्क्षमैत्रलघुभैरुपवेशयेकौत्कौ ॥२१॥

तस्मिन्काले स्थापयेत्तत्पुरस्ताद्वस्त्रं शस्त्रं पुस्तकं लेखनीं च ।

स्वर्णं रौप्यं यच्च गृह्णाति बालस्तैराजीवैस्तस्य वृत्तिः प्रदिष्टा ॥२२॥

वारे भौमार्किहीने ध्रुवमृदुलघुभैर्विष्णुमूलादितीन्द्र-

स्वातीवस्वभ्युपेतैर्मिथुनमृगसुताकुम्भगोमीनलग्ने ।

सौम्यैः केन्द्रत्रिकोणैरशुभगगनगैः शत्रुलाभत्रिसंस्थै-

स्ताम्बूलं सार्धमासद्वयमितसमये प्रोक्तमन्नाशने वा ॥२३॥

हित्वैतांश्चैत्रपौषावमहरिशयनं जन्ममासं च रिक्तां

युग्माब्दं जन्मतारामृतुमुनिवसुभिः सम्मिते मास्यथो वा ।

जन्माहात्सूर्यभूपैः परिमितदिवसे ज्ञेज्यशुक्रेन्दुवारे

ऽथौजाब्दे विष्णुयुग्मादितिमृदुलघुभैः कर्णवेधः प्रशस्तः ॥२४॥

संशुद्धे मृतिभवने त्रिकोणकेन्द्रव्त्र्यायस्थैः शुभखचरैः कवीज्यलग्ने ।

पापाख्यैररिसहजायगेहसंस्थैर्लग्नस्थे त्रिदशगुरौ शुभावहः स्यात् ॥२५॥

गीर्वाणाऽम्बुप्रतिष्ठापरिणयदहनाधानचौलोपवीत-

क्षोणीपालाभिषेकोदवसितदिशनं नैव याम्यायने स्यात् ।

नो वा बाल्यास्तवार्द्धे सुरगुरुसितयोर्नैव केतूदये स्यात्

पक्षं वार्द्धं च केचिज्जहति तमपरे यावदीक्षां तदुग्रे ॥२६॥

पुरः पश्चाद् भृगोर्बाल्यं त्रिदशाहं च वार्द्धकम् ।

पक्षं पञ्चदिनं ते द्वे गुरोः पक्षमुदाहृते ॥२७॥

ते दशाहं द्वयोः प्रोक्ते कैश्चित्सप्तदिनं परैः ।

त्र्यहं त्वात्ययिकेऽप्यन्यैरर्द्धाहं च त्र्यहं विधोः ॥२८॥

चूडावर्षात्तृतीयात्प्रभवति विषमेऽष्टार्करिक्ताद्यषष्ठी-

पर्वोनाहे विचैत्रोदगयनसमये ज्ञेन्दुशुक्रेज्यकानाम् ।

वारे लग्नांशयोश्चास्वभनिधनतनौ नैधने शुद्धियुक्ते

शाक्रोपेतैर्विमैत्रैर्मृदुचरलघुभैरायषट्त्रिस्थपापैः ॥२९॥

क्षीणचन्द्रकुजसौरिभास्करैर्मृत्युशस्त्रमृतिपङ्गुताज्वराः ।

स्युः क्रमेण बुधजीवभार्गवैः केन्द्रगैश्च शुभमिष्टतारया ॥३०॥

पञ्चमासाधिके मातुर्गर्भे चौलं शिशोर्न सत् ।

षञ्चवर्षाधिकस्येष्टं गर्भिण्यामपि मातरि ॥३१॥

तारादौष्ट्येऽब्जे त्रिकोणोच्चगे वा क्षौरं सत्स्यात्सौम्यमित्रस्ववर्गे ।

सौम्ये भेऽब्जे शोभने दुष्टतारा शस्ता ज्ञेया क्षौरयात्रादिकृत्ये ॥३२॥

ऋतुमत्याः सूतिकायाः सूनोश्चौलादि नाऽऽचरेत् ।

ज्येष्ठापत्यस्य न ज्येष्ठे कैश्चिन्मार्गेऽपि नेष्यते ॥३३॥

दन्तक्षौरनखक्रियाऽत्र विहिता चौलोदिते वारभे

पातंग्याररवीन्विहाय नवमं घस्रं च सन्ध्यां तथा ।

रिक्तां पर्व निशां निरासनरणग्रामप्रयाणोद्यत-

स्नाताभ्यक्तकृताशनैर्नहि पुनः कार्या हितप्रेप्सुभिः ॥३४॥

क्रतुपाणिपीडमृतिबन्धमोक्षणे क्षुरकर्म च द्विजनृपाज्ञयाचरेत् ।

शववाहतीर्थगमसिन्धुमज्जनक्षुरमाचरेन्न खलु गर्भिणीपतिः ॥३५॥

नृपाणां हितं क्षौरभे श्मश्रुकर्म दिने पञ्चमे पञ्चमेऽस्योदये वा ।

षडग्निस्त्रिमैत्रोऽष्टकः पञ्चपित्र्योऽब्दतोऽब्ध्यर्यमा क्षौरकृन्मृत्युमेति ॥३६॥

गणेशविष्णुवाग्रमाः प्रपूज्य पञ्चमाब्दके

तिथौ शिवार्कदिग्द्विषट्शरत्रिके रवावुदक् ।

लघुश्रवोऽनिलान्त्यभादितीशतक्षमित्रभे

चरोनसत्तनौ शिशोर्लिपिग्रहः सतां दिने ॥३७॥

मृगात्कराच्छ्रुतेस्त्रयेऽश्विमूलपूर्विकात्रये

गुरुद्वयेऽर्कजीववित्सितेऽह्नि षट्छरत्रिके ।

शिवार्कदिग्द्विके तिथौ ध्रुवान्त्यमित्रभे परैः

शुभैरधीतिरुत्तमा त्रिकोणकेन्द्रगैः स्मृता ॥३८॥

विप्राणां व्रतबन्धनं निगदितं गर्भाञ्जनेर्वाऽष्टमे

वर्षे वाप्यथ पञ्चमे क्षितिभुजां षष्ठे तथैकादशे ।

वैश्यानां पुनरष्टमेऽप्यथ पुनः स्याद् द्वादशे वत्सरे

कालेऽथ द्विगुणे गते निगदिते गौणं तदाहुर्बुधाः ॥३९॥

क्षिप्रध्रुवाहिचरमूलमृदुत्रिपूर्वा-

रौद्रेऽर्कविद्गुरुसितेन्दुदिने व्रतं सत् ।

द्वित्रीषुरुद्ररविदिक्प्रमिते तिथौ च

कृष्णादिमत्रिलवकेऽपि न चापराह्णे ॥४०॥

कवीज्यचन्द्रलग्नपा रिपौ मृतौ व्रतेऽधमाः ।

व्ययेऽब्जभार्गवौ तथा तनौ मृतौ सुते खलाः ॥४१॥

व्रतबन्धेऽष्टषड्रिष्फवर्जिताः शोभनाः शुभाः ।

त्रिषडाये खलाः पूर्णो गोकर्कस्थो विधुस्तनौ ॥४२॥

विप्राधीशौ भार्गवेज्यौ कुजार्कौ राजन्यानामोषधीशो विशां च ।

शूद्राणां ज्ञश्चान्त्यजानां शनिः स्याच्छाखेशाः स्युर्जीवशुक्रारसौम्याः ॥४३॥

शाखेशवारतनुवीर्यमतीव शस्तं शाखेशसूर्यशशिजीवबले व्रतं सत् ।

जीवे भृगौ रिपुगृहे विजिते च नीचे स्याद्वेदशास्त्रविधिना रहितो व्रतेन ॥४४॥

जन्मर्क्षमासलग्नादौ व्रते विद्याधिको व्रती ।

आद्यगर्भेऽपि विप्राणां क्षत्रादीनामनादिमे ॥४५॥

बटुकन्याजन्मराशेस्त्रिकोणायद्विसप्तगः ।

श्रेष्ठो गुरुः खषट्त्र्याद्ये पूजयाऽन्यत्र निन्दितः ॥४६॥

स्वोच्चे स्वभे स्वमैत्रे वा स्वांशे वर्गोत्तमे गुरुः ।

रिष्फाष्टतुर्यगोऽपीष्टो नीचारिस्थः शुभोऽप्यसत् ॥४७॥

कृष्णे प्रदोषेऽनध्याये शनौ निश्यपराह्णके ।

प्राक्सन्ध्यागर्जिते नेष्टो व्रतबन्धो गलग्रहे ॥४८॥

क्रूरो जडो भवेत्पापः पटुः षट्कर्मकृद्बटुः ।

यज्ञार्थभाक् तथा मूर्खो रव्याद्यंशे तनौ क्रमात् ॥४९॥

विद्यानिरतः शुभराशिलवे पापांशगते हि दरिद्रतरः ।

चन्द्रे स्वलवे बहुदुःखयुतः कर्णादितिभे धनवान्स्वलवे ॥५०॥

राजसेवी वैश्यवृत्तिः शस्त्रवृत्तिश्च पाठकः ।

प्राज्ञोऽर्थवान् म्लेच्छसेवी केन्द्रे सूर्यादिखेचरैः ॥५१॥

शुक्रे जीवे तथा चन्द्रे सूर्यभौमाऽर्किसंयुते ।

निर्गुणः क्रूरचेष्टः स्यान्निर्घृणः सद्युते पटुः ॥५२॥

विधौ सितांशगे सिते त्रिकोणगे तनौ गुरौ ।

समस्तवेदविद् व्रती यमांशगेऽतिनिर्घृणः ॥५३॥

शुचिशुक्रपौषतपसां दिगश्विरुद्रार्कसङ्ख्यसिततिथयः ।

भूतादित्रितयाष्टमि सङ्क्रमणं च व्रतेष्वनध्यायाः ॥५४॥

अर्कतर्कत्रितिथिषु प्रदोषः स्यात्तदग्रिमैः ।

रात्र्यर्धसार्धप्रहरयाममध्यस्थितैः क्रमात् ॥५५॥

प्राग्ब्रह्मौदनपाकाद् व्रतबन्धानन्तरं यदि चेत् ।

उत्पातानध्ययनोत्पत्तावपि शान्तिपूर्वकं तत्स्यात् ॥५६॥

वेदक्रमाच्छशिशिवाहिकरत्रिमूलपूर्वासु पौष्णकरमैत्रमृगादितीज्ये ।

ध्रौवेषु चाश्विवसुपुष्यकरोत्तरेशकर्णे मृगान्त्यलघुमैत्रधनादितौ सत् ॥५७॥

नान्दीश्राद्धोत्तरं मातुः पुष्पे लग्नान्तरे न हि ।

शान्त्या चौलं व्रतं पाणिग्रहः कार्योऽन्यथा न सत् ॥५८॥

विचैत्रव्रतमासादौ विभौमास्ते विभूमिजे ।

छूरिकाबन्धनं शस्तं नृपाणां प्राग्विवाहतः ॥५९॥

केशान्तं षोडशे वर्षे चौलोक्तदिवसे शुभम् ।

व्रतोक्तदिवसादौ हि समावर्तनमिष्यते ॥६०॥

इति दैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ पञ्चमं संस्कारप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ विवाहप्रकरणम्

भार्या त्रिवर्गकरणं शुभशीलयुक्ता शीलं शुभं भवति लग्नवशेन तस्याः ।

तस्माद्विवाहसमयः परिचिन्त्यते हि तन्निघ्नतामुपगताः सुतशीलधर्माः ॥१॥

आदौ सम्पूज्य रत्नादिभिरथ गणकं वेदयेत्स्वस्थचित्तं

कन्योद्वाहं दिगीशानलहयविशिखे प्रश्नलग्नाद्यदीन्दुः ।

दृष्टो जीवेन सद्यः परिणयनकरो गोतुलाकर्कटाख्यं

वा स्यात्प्रश्नस्य लग्नं शुभखचरयुतालोकितं तद्विदध्यात् ॥२॥

विषमभांशगतौ शशिभार्गवौ तनुगृहं बलिनौ यदि पश्यतः ।

रचयतो वरलाभमिमौ यदा युगलभांशगतौ युवतिप्रदौ ॥३॥

षष्ठाष्टस्थः प्रश्नलग्नाद्यदीन्दुर्लग्ने क्रूरः सप्तमे वा कुजः स्यात् ।

मूर्ताविन्दुः सप्तमे तस्य भौमो रण्डा सा स्यादष्टसंवत्सरेण ॥४॥

प्रश्नतनोर्यदि पापनभोगः पञ्चमगो रिपुदृष्टशरीरः ।

नीचगतश्च तदा खलु कन्या सा कुलटा त्वथवा मृतवत्सा ॥५॥

यदि भवति सितातिरिक्तपक्षे तनुगृहतः समराशिगः शशाङ्कः ।

अशुभखचरवीक्षितोऽरिरन्ध्रे भवति विवाहविनाशकारकोऽयम् ॥६॥

जन्मोत्थं च विलोक्य बालविधवायोगं विधाय व्रतं

सावित्र्या उत पैप्पलं हि सुतया दद्यादिमां वा रहः ।

सल्लग्नेऽच्युतमूर्तिपिप्पलघटैः कृत्वा विवाहं स्फुटं

दद्यात्तां चिरजीविनेऽत्र न भवेद्दोषः पुनर्भूभवः ॥७॥

प्रश्नलग्नक्षणे यादृशापत्ययुक् स्वेच्छया कामिनी तत्र चेदाव्रजेत् ।

कन्यका वा सुतो वा तदा पण्डितैस्तादृशापत्यमस्या विनिर्दिश्यते ॥८॥

शङ्खभेरीविपञ्चीरवैर्मङ्गलं जायते वैपरीत्यं तदा लक्षयेत् ।

वायसो वा खरः श्वा शृतालोऽपि वा प्रश्नलग्नक्षणे रौति नादं यदि ॥९॥

विश्वस्वातीवैष्णवपूर्वात्रयमैत्रैर्वभ्वाग्नेयैर्वा करपीडोचितऋक्षैः ।

वस्त्रालङ्कारादिसमेतैः फलपुष्पैः सन्तोष्यादौ स्यादनु कन्यावरणं हि ॥१०॥

धरणिदेवोऽथवा कन्यकासोदरः शुभदिने गीतवाद्यादिभिः संयुतः ।

वरवृतिं वस्त्रयज्ञोपवीतादिना ध्रुवयुतैर्वह्निपूर्वात्रयैराचरेत् ॥११॥

गुरुशुद्धिवशेन कन्यकानां समवर्षेषु षडब्दकोपरिष्टात् ।

रविशुद्धिवशाच्छुभो वराणामुभयोश्चन्द्रविशुद्धितो विवाहः ॥१२॥

मिथुनकुम्भमृगाऽलिवृषाजगे मिथुनगेऽपि रवौ त्रिलवे शुचेः ।

अलिमृगाजगते करपीडनं भवति कार्तिकपौषमधुष्वपि ॥१३॥

आद्यगर्भसुतकन्ययोर्द्वयोर्जन्ममासभतिथौ करग्रहः ।

नोचितोऽथ विबुधैः प्रशस्यते चेद् द्वितीयजनुषोः सुतप्रदः ॥१४॥

ज्येष्ठद्वन्द्वं मध्यमं सम्प्रदिष्टं त्रिज्येष्ठं चेन्नैव युक्तं कदापि ।

केचित्सूर्यं वह्निगं प्रोज्झ्य चाऽऽहुर्नैवाऽन्योन्यं ज्येष्ठयोः स्याद्विवाहः ॥१५॥

सुतपरिणयात्षण्मासान्तः सुताकरपीडनं

न च निजकुले तद्वद्वा मण्डनादपि मुण्डनम् ।

न च सहजयोर्देये भ्रात्रोः सहोदरकन्यके

न सहजसुतोद्वाहोऽब्दार्धे शुभे न पितृक्रिया ॥१६॥

वध्वा वरस्याऽपि कुले त्रिपूरुषे नाशं व्रजेत्कश्चन निश्चयोत्तरम् ।

मासोत्तरं तत्र विवाह इष्यते शान्त्याऽथवा सूतकनिर्गमे परैः ॥१७॥

चूडा व्रतं चाऽपि विवाहतो व्रताच्चूडा च नेष्टा पुरुषत्रयान्तरे ।

वधूप्रवेशाच्च सुताविनिर्गमः षण्मासतो वाऽब्दविभेदतः शुभः ॥१८॥

श्वश्रूविनाशमहिजौ सुतरां विधत्तः कन्याऽसुतौ निऋतिजौ श्वशुरं हतश्च ।

ज्येष्ठाभजाततनया स्वधवाग्रजं च शक्राग्निजा भवति देवरनाशकर्त्री ॥१९॥

द्वीशाद्यपादत्रयजा कन्या देवरसौख्यदा ।

मूलान्त्यपादसार्पाद्यपादजाते तयोः शुभौ ॥२०॥

वर्णो वश्यं तथा तारा योनिश्च ग्रहमैत्रकम् ।

गणमैत्रं भकूटं च नाडी चैते गुणाधिकाः ॥२१॥

द्विजा झषालिकर्कटास्ततो नृपा विशोऽङ्घ्रिजाः ।

वरस्य वर्णतोऽधिका वधूर्न शस्यते बुधैः ॥२२॥

हित्वा मृगेन्द्रं नरराशिवश्याः सर्वे तथैषां जलजास्तु भक्ष्याः ।

सर्वेऽपि सिंहस्य वशे विनाऽलिं ज्ञेयं नराणां व्यवहारतोऽन्यत् ॥२३॥

कन्यर्क्षाद्वरभं यावत् कन्याभं वरभादपि ।

गणयेन्नवहृच्छेषे त्रीष्वद्रिभमसत्स्मृतम् ॥२४॥

अश्विन्यभ्युपयोर्हयो निगदितः स्वात्यर्कयोः कासरः

सिंहो वस्वजपाद्भयोः समुदितो याम्यान्त्ययोः कुञ्जरः ।

मेषो देवपुरोहितानलभयोः कर्णाम्बुनोर्वानरः

स्याद्वैश्वाभिजितोस्तथैव नकुलश्चान्द्राब्जयोन्योरहिः ॥२५॥

ज्येष्ठामैत्रभयोः कुरङ्ग उदितो मूलार्द्रयोः श्वा तथा

मार्जारोऽदितिसार्पयोरथ मघायोन्योस्तथैवोन्दुरुः ।

व्याघ्रो द्वीशभचित्रयोरपि च गौरर्यम्णबुध्न्यर्क्षयो-

र्योनिः पादगयोः परस्परमहावैरं भयोन्योस्त्यजेत् ॥२६॥

मित्राणि द्युमणेः कुजेज्यशशिनः शुक्रार्कजौ वैरिणौ

सौम्यश्चास्य समो विधोर्बुधरवी मित्रे न चास्य द्विषत् ।

शेषाश्चास्य समाः कुजस्य सुहृदश्चन्द्रेज्यसूर्याः बुधः

शत्रुः शुक्रशनी समौ च शशभृत्सूनोः सिताहस्करौ ॥२७॥

मित्रे चऽस्य रिपुः शशी गुरुशनिक्ष्माजाः समा गीष्पते-

र्मित्राण्यर्ककुजेन्दवो बुधसितौ शत्रू समः सूर्यजः ।

मित्रे सौम्यशनी कवेः शशिरवी शत्रू कुजेज्यौ समौ

मित्रे शुक्रबुधौ शनेः शशिरविक्ष्माजा द्विषोऽन्यः समः ॥२८॥

रक्षोनराऽमरगणाः क्रमतो मघाहिवस्विन्द्रमूलवरुणानलतक्षराधाः ।

मूर्वोत्तरात्रयविधातृयमेशभानि मैत्रादितीन्दुहरिपौष्णमरुल्लघूनि ॥२९॥

निजनिजगणमध्ये प्रीतिरत्युत्तमा स्यादमरमनुजयोः सा मध्यमा सम्प्रदिष्टा ।

असुरमनुजयोश्चेन्मृत्युरेव प्रदिष्टो दनुजविबुधयोः स्याद्वैरमेकान्ततोऽत्र ॥३०॥

मृत्युः षडष्टके ज्ञेयोऽपत्यहानिर्नवात्मजे ।

द्विर्द्वादशे निर्धनत्वं द्वयोरन्यत्र सौख्यकृत् ॥३१॥

प्रोक्ते दुष्टभकूटके परिणयस्त्वेकाधिपत्ये शुभो

ऽथो राशीश्वरसौहृदेऽपि गदितो नाड्यृक्षशुद्धिर्यदि  ।

अन्यर्क्षैऽशपयोर्बलित्वसस्रिते नाड्यृक्षशुद्धौ तथा

ताराशुद्धिवशेन राशिवशताभावे निरुक्तो बुधैः ॥३२॥

मैत्र्यां राशिस्वामिनोरंशनाथद्वन्द्वस्यापि स्याद्गणानां न दोषः ।

खेटारित्वं नाशयेत्सद्भकूटं खेटप्रीतिश्चापि दुष्टं भकूटम् ॥३३॥

ज्येष्ठारौद्रार्यमाम्भःपतिभयुगयुगं दास्रभं चैकनाडी

पुष्येन्दुत्वाष्ट्रमित्रान्तकवसुजलभं योनिबुध्ने च मध्या ।

वाय्वग्निव्यालविश्वोडुयुगयुगमथो पौष्णभं चापरास्या-

द्दम्पत्योरेकनाड्यां परिणयनमसन्मध्यनाड्यां हि मृत्युः ॥३४॥

पौष्णेशशाक्राद्रससूर्यनन्दा पूर्वार्द्धमध्यापरभागयुग्मम् ।

भर्ता प्रियः प्राग्युजि भे स्त्रियाः स्यान्मध्ये द्वयोः प्रेम परे प्रिया स्त्री ॥३५॥

अकचटतपयशवर्गाः खगेशमार्जारसिंहशुनाम् ।

सर्पाखुमृगावीनां निजपञ्चमवैरिणामष्टौ ॥३६॥

राश्यैक्ये चेद्भिन्नमृक्षं द्वयोः स्यान्नक्षत्रैक्ये राशियुग्मं तथैव ।

नाडीदोषो नो गणानां च दोषो नक्षत्रैक्ये पादभेदे शुभं स्यात् ॥३७॥

सेव्याधमर्णयुवतीनगरादिभं चेत्पूर्वं हि भृत्यधनिभर्तृपुरादिसद्भात् ।

सेवाविनाशधननाशनभर्तृनाशग्रामादिसौख्यहृदिदं क्रमशः प्रदिष्टम् ॥३८॥

कुजशुक्रसौम्यशशिसूर्यचन्द्रजाः कविभौमजीवशनिसौरयो गुरुः ।

इह राशिपाः क्रियमृगास्यतौलिकेन्दुभतो नवांशविधिरुच्यते बुधैः ॥३९॥

समगृहमध्ये शशिरविहोरा ।

विषमभमध्ये रविशशिनोः सा ॥४०॥

शुक्रज्ञ जीवशनिभूतनयस्य बाण शैलाष्टपञ्चविशिखाः समराशिमध्ये ।

त्रिंशांशको विषमभे विपरीतमस्माद् द्रेष्काणकाः प्रथमपञ्चनवाधिपानाम् ॥४१॥

स्याद् द्वादशांश इह राशित एव गेहं

होराऽथ दृक्कनवमांशकसूर्यभागाः ।

त्रिंशांशकश्च षडिमे कथितास्तु वर्गाः

सौम्यैः शुभं भवति चाऽशुभमेव पापैः ॥४२॥

ज्येष्ठापौष्णभसार्पभान्त्यघटिकायुग्मं च मूलाश्विनी-

पित्र्यादौ घटिकाद्वयं निगदितं तद्भस्य गण्डान्तकम् ।

कर्काल्यण्डजभान्ततोऽर्धघटिका सिंहाश्वमेषादिगा

पूर्णान्ते घटिकात्मकं त्वशुभदं नन्दातिथेश्चादिमम् ॥४३॥

लग्नात्पापाघृज्वनृजू व्ययार्थस्थौ यदा तदा ।

कर्तरी नाम सा ज्ञेया मृत्युदारिद्र्यशोकदा ॥४४॥

चन्द्रे सूर्यादिसंयुक्ते दारिद्र्यं मरणं शुभम् ।

सौख्यं सापत्न्यवैराग्ये पापद्वययुते मृतिः ॥४५॥

जन्मलग्नभयोर्मृत्युशाशौ नेष्टः करग्रहः ।

एकाधिपत्ये राशीशमैत्र्ये वानैव दोषकृत् ॥४६॥

मीनोक्षकर्कालिमृगस्त्रियोऽष्टमं लग्नं यदा नाष्टमगेहदोषकृत् ।

अन्योन्यमित्रत्ववशेन सा वधूर्भवेत्सुतायुर्गृहसौख्यभागिनी ॥४७॥

मृतिभवनांशो यदि च विलग्ने तदधिपतिर्वा न शुभकरः स्यात् ।

व्ययभवनं वा भवति तदंशस्तदधिपतिर्वा कलहकरः स्यात् ॥४८॥

खरामतो ३० ऽन्त्यादितिवह्निपित्र्यभे खवेदतः ४० के रदत ३२ श्च सार्पभे ।

खबाणतो ५० ऽश्वे धृतितो १८ ऽर्यमाम्बुपे कृते २० र्भगत्वाष्ट्रभविश्वजीवभे ॥४९॥

मनो-१४ र्द्विद्वैवानिलसौम्यशाक्रभे कुपक्षतः २१ शैवकरेऽष्टितो-१६ जभे ।

युगाश्वितो २४ बुध्न्यभतोययाम्यभे खचन्द्रतो १० मित्रभवासवश्रुतौ ॥५०॥

मूलेऽङ्गबाणा ५६ द्विषनाडिकाः कृता-४ वर्ज्याः शुभेऽथो विषनाडिका ध्रुवाः  ।

निघ्ना भभोगेन खतर्क ६० भाजिताः स्पष्टा भवेयुर्विषनाडिकास्तथा ॥५१॥

गिरिशभुजगमित्राः पित्र्यवस्वम्बुविश्वेऽभिजिदथ च विधाताऽपीन्द्र इन्द्रानलौ च ।

निरृतिरुदकनाथोऽप्यर्यमाथो भगः स्युः क्रमश इह मुहूर्ता वासरे बाणचन्द्राः ॥५२॥

शिवोऽजपादादष्टौ स्युर्भेशा अदितिजीवकौ ।

विष्ण्वर्कत्वाष्ट्रमरुतो मुहूर्ता निशि कीर्त्तिताः ॥५३॥

रवावर्यमा ब्रह्मरक्षश्च सोमे कुजे वह्निपित्र्ये बुधे चाभिजित्स्यात् ।

गुरौ तोयरक्षो भृगौ ब्रह्मपित्र्ये शनावीशसार्पौ मुहूर्ता निषिद्धाः ॥५४॥

निर्वेधैः शशिकरमूलमैत्रपित्र्य ब्राह्मान्त्योत्तरपवनैः शुभो विवाहः ।

रिक्ताऽमारहिततिथौ शुभेऽह्नि वैश्व-प्रान्त्यांघ्रिः श्रुतितिथिभागतोऽभिजित्स्यात् ॥५५॥

वेधोऽन्योन्यमसौ विरिञ्च्यभिजितोर्याम्यानुराधर्क्षयो-

र्विश्वेन्द्वोर्हरिपित्र्ययोर्ग्रहकृतो हस्तोत्तराभाद्रयोः ।

स्वातीवारुणयोर्भवेन्निरृतिभादित्योस्तथोफान्त्ययोः

खेटे तत्र गते तुरीयचरणाद्योर्वा तृतीयद्वयोः ॥५६॥

शाक्रेज्ये शतभानिले जलशिवे पौष्णार्यमर्क्षे वसु-

द्वीशे वैश्वसुधांशुभे हयभगे सार्पानुराधे तथा ।

हस्तोपान्तिमभे विधातृविधिभे मूलादिती त्वाष्ट्रभा,

जाङ्घ्री याम्यमघे कृशानुहरिभे विद्धेऽद्रिरेखे मिथः  ॥५७॥

ऋक्षाणि क्रूरविद्धानि क्रूरभुक्तादिकानि च ।

भुक्त्वा चन्द्रेण मुक्तानि शुभार्हाणि प्रचक्षते ॥५८॥

ज्ञराहुपूर्णेन्दुसिताः स्वपृष्ठे भं सप्तगोजातिशरैर्मितं हि ।

संलत्तयन्तेऽर्कशनीज्यभौमाः सूर्याष्टतर्काग्निमितं पुरस्तात् ॥५९॥

हर्षणवैधृतिसाध्यव्यतिपातकगण्डशूलयोगानाम् ।

अन्ते यन्नक्षत्रं पातेन निपातितं तत्स्यात् ॥६०॥

पञ्चास्याजौ गोमृगौ तौलिकुम्भौ कन्यामीनौ कर्क्यली चापयुग्मे ।

तत्राऽन्योन्यं चन्द्रभान्वोर्निरुक्तं क्रान्तेः साम्यं नो शुभं मङ्गलेषु ॥६१॥

व्याघातगण्डव्यतिपातपूर्व शूलान्त्यवज्रे परिघातिगण्डे ।

एकार्गलाख्यो ह्यभिजित्समेतो दोषः शशी चेद्विषमर्क्षगोऽर्कात् ॥६२॥

शराष्टदिक्शक्रनगातिधृत्यस्तिथिधृतिश्च प्रकृतेश्च पञ्च ।

उपग्रहाः सूर्यभतोऽब्जताराः शुभा न देशे कुरुबाह्लिकानाम् ॥६३॥

पातोपग्रहलत्तासु नेष्टोऽङ्घ्रिः खेटपत्समः ।

वारस्त्रिघ्नोऽष्टभिस्तष्टः सैकः स्यादर्धयामकः ॥६४॥

शक्रार्कदिग्वसुरसाब्ध्यश्विनः कुलिका रवेः ।

रात्रौ निरेकास्तिथ्यंशाः शनौ चान्त्योऽपि निन्दितः ॥६५॥

चापान्त्यगे गोघटगे पतङ्गे कर्काजगे स्त्रीमिथुने स्थिते च ।

सिंहालिगे नक्रध्टे समाः स्युस्तिथ्यो द्वितीयाप्रमुखाश्च दग्धाः ॥६६॥

लग्नाच्चन्द्रान्मदनभवनगे खेटे न स्यादिह परिणयनम् ।

किं वा बाणाशुगमितलवगे जामित्रं स्यादशुभकरामिदम् ॥६७॥

एकार्गलोपग्रहवातलत्ताजामित्रकर्तर्युदयास्तदोषाः ।

नश्यन्ति चन्द्रार्कबलोपपन्ने लग्ने यथार्काभ्युदये तु दोषा ॥६८॥

उपग्रहर्क्षं कुरुबाह्लिकेषु कलिङ्गवङ्गेषु च पातितं भम् ।

सौराष्ट्रशाल्वेषु च लत्तितं मं त्यजेत्तु विद्धं किल सर्व देशे ॥६९॥

शशाङ्कसूर्यर्क्षयुतेर्भशेषे खं भूयुगाङ्गानि दशेशतिथ्यः ।

नागेन्दवोऽङ्केन्दुमिता नखाश्चेद्भवन्ति चैते दशयोगसञ्ज्ञाः ॥७०॥

वाताभ्राग्निमहीपचोरमरणं रुम्बज्रवादाः क्षति-

र्योगाङ्के दलिते समे मनुयुतेऽयौगे तु सैकेऽर्धिते ।

भं दास्रादथ सम्मितास्तु मनुभी रेखाः क्रमात्संलिखेद्

वेधोऽस्मिन् ग्रहचन्द्रयोर्न शुभदः स्यादेकरेखास्थयोः ॥७१॥

लग्नेनाढ्या याततिथ्योऽङ्कतष्टाः शेषे नागद्व्यब्धितर्केन्दुसंख्ये ।

रोगो वह्नी राजचौरौ च मृत्युर्बाणश्चायं दाक्षिणात्यप्रसिद्धः ॥७२॥

रसगुणशशिनागाब्ध्याढ्यसंक्रान्तियातां शकमितिरथ तष्टाऽङ्कैर्यदा षञ्च शेषाः ।

रुगनलनृपचौरा मृत्युसञ्ज्ञश्च बाणो नवहृतशरशेषे शेषकैक्ये सशल्यः ॥७३॥

रात्रौ चौररुजौ दिवा नरपतिर्वह्निः सदा सन्ध्योः

मृत्युश्चाथ शनौ नृपो विदि मृतिर्भौमेऽग्निचौरौ रवौ ।

रोगोऽथ व्रतगेहगोपनृपसेवायानपाणिग्रहे

वर्ज्याश्च क्रमतो बुधे रुगनलक्ष्मापालचौरा मृतिः ॥७४॥

त्र्याशं त्रिकोणं चतुरस्रमस्तं पश्यन्ति खेटाश्चरणाभिवृद्ध्या ।

मन्दो गुरुर्भूमिसुतः परे च क्रमेण सम्पूर्णदृशो भवन्ति ॥७५॥

यदा लग्नांशेशो लवमथ तनुं पश्यति युतो

भवेद्वाऽयं वोढुः शुभफलमनल्पं रचयति ।

लवद्यूनस्वामी लवमदनभं लग्नमदनं

प्रपश्येद्वा वध्वाः शुभमितरथा ज्ञेयमशुभम् ॥७६॥

लवेशो लवं लग्नपो लग्नगेहं प्रपश्येन्मिथो वा शुभं स्याद्वरस्य ।

लवद्यूनपॐऽशद्युनं लग्नपोऽस्तं मिथो वेक्षते स्याच्छुभं कन्यकायाः ॥७७॥

लवपतिशुभमित्रं वीक्षतेंऽशं तनुं वा

परिणयनकरस्य स्याच्छुभं शास्त्रदृष्टम् ।

मदनलवपमित्रं सौम्यमंशद्युनं वा

तनुमदनगृहं चेद्वीक्षते शर्म वध्वाः ॥७८॥

विषुवायनेषु परपूर्वमध्यमान्दिवसांस्त्यजेदितरसङ्क्रमेषु हि ।

घटिकास्तु षोडश शुभक्रियाविधौ परतोऽपि पूर्वमपि सन्त्यजेद्बुधः ॥७९॥

देवद्व्यङ्कर्तवोऽष्टाष्टौ नाड्योऽङ्काः खनृपाः क्रमात् ।

वर्ज्याः सङ्क्रमणेऽर्कादेः प्रायोऽर्कस्यातिनिन्दिताः ॥८०॥

घस्रे तुलाली बधिरौ मृगाश्वौ रात्रौ च सिंहाजवृषा दिवान्धाः ।

कन्यानृयुक्कर्कटका निशान्धा दिने घटोऽन्त्यो निशि पङ्गुसंज्ञः ॥८१॥

बधिरा धन्वितुलालयोऽपराह्णे मिथुनं कर्कटकोऽङ्गना निशान्धाः ।

दिवसान्धा हरिगोक्रियास्तु कुब्जा मृगकुम्भान्तिमभानि सन्ध्ययोर्हि ॥८२॥

दारिद्र्यं बधिरतनौ दिवान्धलग्ने वैधव्यं शिशुमरणं निशान्धलग्ने ।

पंग्वङ्गे निखिलधनानिनाशमीयुः सर्वत्राधिपगुरुदृष्टिभिर्न दोषः ॥८३॥

कार्मुकतौलिककन्यायुग्मलवे झषगे वा ।

यर्हि भवेदुपयामस्तर्हि सती खलु कन्या ॥८४॥

अन्त्यनवांशे न च परिणेया काचन वर्गोत्तममिह हित्वा ।

नो चरलग्ने चरलवयोगं तौलिमृगस्थे शशभृति कुर्यात् ॥८५॥

व्यये शनिः खेऽवनिजस्तृतीये भृगुस्तनौ चन्द्रखला न शस्ताः ।

लग्नेट् कविर्ग्लौश्च रिपौ मृतौ ग्लौर्लग्नेट्शुभाराश्च मदे च सर्वे ॥८६॥

त्र्यायाष्टषट्सु रविकेतुतमोऽर्कपुत्रा-

स्त्र्यायारिगः क्षितिसुतो द्विगुणायगोऽब्जः ।

सप्तव्ययाष्टरहितौ ज्ञगुरू सितोऽष्ट-

त्रिद्यूनषड्व्ययगृहान् परिहृत्य शस्तः ॥८७॥

पापौ कर्तरिकारकौ रिपुगृहे नीचास्तगौ कर्तरी-

दोषो नैव सितेऽरिनीचगृहगे तत्षष्ठदोषोऽपि न ।

भौमेऽस्ते रिपुनीचगे नहि भवेद्भौमोऽष्टमो दोषकृन्

नीचे नीचनवांशके शशिनि रिःफाष्टारिदोषोऽपि न ॥८८॥

अब्दायनर्तुतिथिमासभपक्षदग्ध

तिथ्यन्धकाणबधिराङ्गमुखाश्च दोषाः ।

नश्यन्ति विद्गुरुसितेष्विह केन्द्रकोणे

तद्वच्च पापविधुयुक्तनवांशदोषः ॥८९॥

केन्द्रे कोणे जीव आये रवौ च लग्ने चन्द्रे वाऽपि वर्तोत्तमे वा ।

सर्वे दोषा नाशमायान्ति चन्द्रे लाभे तद्वद्दुर्मुहूर्तांशदोषाः ॥९०॥

त्रिकोणे केन्द्रे वा मदनरहिते दोषशतकं हरेत्सौम्यः शुक्रो द्विगुणमपि लक्षं सुरगुरुः ।

भवेदाये केन्द्रेऽङ्गप उत लवेशो यदि तदा समूहं दोषाणां दहन इव तूलं शमयति ॥९१॥

द्वौ द्वौ ज्ञभृग्वोः पञ्चेन्दौ रवौ सार्धत्रयो गुरौ ।

रामा मन्दागुकेत्वारे सार्धैकैकं विशोपकाः ॥९२॥

श्वश्रूः सितोऽर्कः श्वशुरस्तनुस्तनुर्जामित्रपः स्याद्दयितो मनः शशी ।

एतद्बलं सम्प्रतिभाव्य तान्त्रिकस्तेषां सुखं सम्प्रवदेद्विवाहतः ॥९३॥

कृष्णे पक्षे सौरिकुजार्केऽपि च वारे वर्ज्ये नक्षत्रे यदि वा स्यात् करपीडा ।

सङ्कीर्णानां तर्हि सुतायुर्धनलाभ-प्रीतिप्राप्त्यै सा भवतीह स्थितिरेषा ॥९४॥

गान्धर्वादिविवाहेऽर्काद्वेद-४ नेत्र-२ गुणे-३ न्दवः-१ ।

कु-१ युगा-४ ङ्गा-३ ग्नि-३ भू-१ रामा-३ स्त्रिपद्यां न शुभाः शुभाः ॥९५॥

विधोर्बलमवेक्ष्य वा दलनकण्डनं वारकं गृहाङ्गणविभूषणान्यथ च वेदिकामण्डपान् ।

विवाहविहितोडुभिर्विरचयेत्तथोद्वाहतो न पूर्वमिदमाचरेत् त्रिनवषण्मिते वासरे ॥९६॥

हस्तोच्छ्राया वेदहस्तैः समन्तात्तुल्या वेदी सद्मनो वामभागे ।

युग्मे घस्रे षष्ठहीने च पञ्चसप्ताहे स्यान्मण्डपोद्वासनं सत् ॥९७॥

सूर्येऽङ्गनासिंहधटेषु शैवे स्तम्भोऽलिकोदण्डभृगेषु वायौ ।

मीनाजकुम्भे निरृतौ विवाहे स्थाप्योऽग्निकोणे वृषयुग्मकर्के ॥९८॥

नास्यामृक्षं न तिथिकरणं नैव लग्नस्य चिन्ता

नो वा वारो न च लवविधिर्नो मुहूर्तस्य चर्चा ।

नो वा योगो न मृतिभवनं नैव जामित्रदोषो

गोधूलिः सा मुनिभिरुदिता सर्वकार्येषु शस्ता ॥९९॥

पिण्डीभूते दिनकृति हेमन्तर्तौ स्यादर्धास्ते तपसमये गोधूलिः ।

सम्पूर्णास्ते जलधरमालाकाले त्रेधा योज्या सकलशुभे कार्यादौ ॥१००॥

अस्तं याते गुरुदिवसे सौरे सार्के

लग्नान्मृत्यौ रिपुभवने लग्ने चेन्दौ ।

कन्यानाशस्तनुमदमृत्युस्थे भौमे

वोढुर्लाभे धनसहजे चन्द्रे सौख्यम् ॥१०१॥

मेषादिगेऽर्केऽष्टशरा नगाक्षाः सप्तेषवः सप्तशरा गजाक्षाः ।

गोक्षाः खतर्काः कुरसाः कुतर्काः क्वङ्गानि षष्टिर्नवपञ्च भुक्तिः ॥१०२॥

संक्रान्तियातघस्राद्यैर्मतिर्निघ्नी खषट्-६० हृता ।

लब्धेनांशादिना योज्यं यातर्क्षं स्पष्टभास्करः ॥१०३॥

तनोरिष्टांशकात् पूर्वं नवांशा दशसंगुणाः ।

रामाप्ताः लब्धमंशाद्यं तनोर्वर्गादिसाधने ॥१०४॥

अर्काल्लग्नात्सायनाद्भोग्यभुक्तैर्भागैर्निध्नात्स्वोदयात्खाग्निभक्तात् ।

भोग्यं भुक्तं चान्तरालोदयाढ्यं षष्ट्या भक्तं स्वेष्टनाड्यो भवेयुः ॥१०५॥

चेल्लग्नाऽर्कौ सायनावेकराशौ तद्विश्लेषघ्नोदयः खाग्निभक्तः ।

स्वेष्टः कालो लग्नमूनं यदाऽर्काद्रात्रेः शेषोऽर्कात्सषड्भान्निशायाम् ॥१०६॥

उत्पातान्सह पातदग्धतिथिभिर्दुष्टांश्च योगांस्तथा

चन्द्रेज्योशनसामथास्तमयनं तिथ्याः क्षयर्द्धी तथा ।

गण्डान्तं च सविष्टिसंक्रमदिनं तन्वंशपास्तं तथा

तन्वंशेशविधूनथाष्टरिपुगान् पापस्य वर्गांस्तथा ॥१०७॥

सेन्दुक्रूरखगोदयांशमुदयास्ताशुद्धिचण्डायुधान्

खार्जूरं दशयोगयोगसहितं जामित्रलत्ताव्यधम् ।

बाणोपग्रहपापकर्तरि तथा तिथ्यृक्षवारोत्थितं

दुष्टं योगमथार्धयामकुलिकाद्यान्वारदोषानपि ॥१०८॥

क्रूराक्रान्तविमुक्तभं ग्रहणभं यत्क्रूरगन्तव्यभं

त्रेधोत्पातहतं च केतुहतभं सन्ध्योदितं भं तथा ।

तद्वच्च ग्रहभिन्नयुद्धगतभं सर्वानिमान्सन्त्यजे-

दुद्वाहे शुभकर्मसु ग्रहकृतान् लग्नस्य दोषानपि ॥१०९॥

मेषादिराशिजवधूवरयोर्बटोश्च

तैलादिलापनविधौ कथिताऽत्र सङ्ख्या ।

शैलादिशः शरदिगक्षनगाद्रिबाण-

बाणाक्षबाणगिरयो विबुधैस्तु कैश्चित् ॥११०॥

इति श्रीदैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ षष्ठं विवाहप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ वधूप्रवेशप्रकरणम्

समाद्रिपञ्चाङ्कदिने विवाहाद्वधूप्रवेशोऽष्टिदिनान्तराले ।

शुभः परस्ताद्विषमाद्बमासदिनेऽक्षवर्षात्परतो यथेष्टम् ॥१॥

ध्रुवक्षिप्रमृदुश्रोत्रवसुमूलमघानिले ।

वधप्रवेशः सन्नेष्टो रिक्तारार्के बुधे परैः ॥२॥

ज्येष्ठे पतिज्येष्ठमथाधिके पतिं हन्त्यादिमे भर्तृगृहे वधूः शुचौ ।

श्वश्रूं सहस्ये श्वशुरं क्षये तनुं तातं मधौ तातगृहे विवाहतः ॥३॥

इति श्रीदैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ वधूप्रवेशप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ द्विरागमनप्रकरणम्

चरेदथौजहायने घटालिमेषगे रवौ रवीज्यशुद्धियोगतः शुभग्रहस्य वासरे ।

नृयुग्ममीनकन्यकातुलावृषे विलग्नके द्विरागमं लघुध्रुवे चरेऽस्रपे मृदूडुनि ॥१॥

दैत्येज्यो ह्यभिमुखदक्षिणे यदि स्याद् गच्छेयुर्न हि शिशुगर्भिणीनवोढाः ।

बालश्चेद्व्रजति विपद्यते नवोढा चेद्वन्ध्या भवति च गर्भिणी त्वगर्भा ॥२॥

नगरप्रवेशविषयाद्यपद्रवे करपीडने विबुधतीर्थयात्रयोः ।

नृपपीडने नववधूप्रवेशने प्रतिभार्गवो भवति दोषकृन्न हि ॥३॥

पित्र्ये गृहे चेत्कुचपुष्पसम्भवः स्त्रीणां न दोषः प्रतिशुक्रसम्भवः ।

भृग्वङ्गिरोवत्सवसिष्ठकश्यपात्रीणां भरद्वाजमुनेः कुले तथा ॥४॥

इति श्रीदैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ अष्टमं द्विरागमनप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथाग्न्याधानप्रकरणम्

स्यादग्निहोत्रविधिरुत्तरगे दिनेशे मिश्रध्रुवान्त्यशशिशक्रसुरेज्यधिष्ण्ये ।

रिक्तासु नो शशिकुजेज्मभृगौ न नीचे नास्तं गते न विजिते न च शत्रुगेहे ॥१॥

नो कर्कनक्रझषकुम्भनवांशलग्ने नोऽब्जे तनौ रविशशीज्यकुजे त्रिकोणे ।

केन्द्रर्क्षषट्त्रिभवगे च परैस्त्रिलाभ षट्खस्थितैर्निधनशुद्धियुते विलग्ने ॥२॥

चापे जीवे तनुस्थे वा मेषे भौमेऽम्बरे द्युने ।

षट्त्र्यायेऽब्जे रवौ वा स्याज्जाताग्निर्यजति ध्रुवम् ॥३॥

इति श्रीदैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ नवममग्न्याधानप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ राजाभिषेकप्रकरणम्

राजाभिषेकः शुभ उत्तरायणे गुर्विन्दुशुक्रैरुदितैर्बलान्वितैः ।

भौमार्कलग्नेशदशेशजन्मपैर्नो चैत्ररिक्तारनिशामलिम्लुचे ॥१॥

शाक्रश्रवः क्षिप्रमृदुध्रुवोडुभिः शीर्षोदये वोयचये शुभे तनौ ।

पापैस्त्रिषष्ठायगतैः शुभग्रहैः केन्द्रत्रिकोणायधनत्रिसंस्थितैः ॥२॥

पापैस्तनौ रुङ्निधने मृतिः सुते पुत्रार्तिरर्थव्ययगैर्दरिद्रता ।

स्यात्खेऽलसो भ्रष्टपदो द्युनाम्बुगैः सर्वं शुभं केन्द्रगतैः शुभग्रहैः ॥३॥

गुरुर्लग्नकोणे कुजोऽरौ सितः खे स राजा सदा मोदते राजलक्ष्म्या ।

तृतीयायगौ सौरिसूर्यौ खबन्ध्वोर्गुरुश्चेद्धरित्री स्थिरा स्यान्नृपस्य ॥४॥

इति श्रीदैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्तचिन्तामणौ दशमं राजाभिषेकप्रकरणं समाप्तम् ॥

अथ यात्राप्रकरणम्

यात्रायां प्रविदितजन्मनां नृपाणां दातव्यं दिवसमबुद्धजन्मनां च ।

प्रश्नाद्यैरुदयनिमित्तमूलभूतैर्विज्ञाते ह्यशुभशुभे बुधः प्रदद्यात् ॥१॥

जननराशितनू यदि लग्नगे तदधिपौ यदि वा तत एव वा ।

त्रिरिपुखायगृहं यदि वोदयो विजय एव भवेद्वसुधापतेः ॥२॥

रिपुजन्मलग्नभमथाधिपौ तयोस्तत एव वोपचयसद्म चेद्भवेत् ।

हिबुके द्युनेऽथ शुभवर्गकस्तनौ यदि मस्तकोदयगृहं तदा जयः ॥३॥

यदि पृच्छितनौ वसुधा रुचिरा शुभवस्तु यदि श्रुतिदर्शनगम् ।

यदि पृच्छति चादरतश्च शुभग्रहदृष्टयुतं चरलग्नमपि ॥४॥

विधुकुजयुतलग्ने सौरिदृष्टेऽथ चन्द्रे मृतिभमदनसंस्थे लग्नगे भास्करेऽपि ।

हिबुकनिधनहोराद्यूनगे चापि पापे सपदि भवति भङ्गः प्रश्नकर्तुस्तदानीम् ॥५॥

त्रिकोणे कुज्ञात्सौरिशुक्रज्ञजीवा यदैकोऽपि वा नो गमोऽर्काच्छशी वा ।

बलीयांस्तु मध्ये तयोर्यो ग्रहः स्यात् स्वकीयां दिशं प्रत्युताऽसौ नयेच्च ॥६॥

प्रश्ने गम्यदिगीशात्खेटः पञ्चमगो यः ।

बोभूयाद्बलयुक्तः स्वामाशां नयतेऽसौ ॥७॥

धनुर्मेषसिंहेषु यात्रा प्रशस्ता शनिज्ञोशनोराशिगे चैव मध्या ।

रवौ कर्कमीनालिसंस्थेऽतिदीर्घा जनुःपञ्चसप्तत्रिताराश्च नेष्टाः ॥८॥

न षष्ठी न च द्वादशी नाऽष्टमी नो सिताद्या तिथिः पूर्णिमाऽमा न रिक्ता ।

हयादित्यमैत्रेन्दुजीवान्त्यहस्तश्रवोवासवैरेव यात्रा प्रशस्ता ॥९॥

न पूर्वदिशि शक्रभे न विधुसौरिवारे तथा

न चाजपदभे गुरौ यमदिशीनदैत्येज्ययोः ।

न पाशिदिशि धातृभे कुजबुधेऽर्यमर्क्षे तथा

न सौम्यककुभि व्रजेत्स्वजयजीवितार्थी बुधः ॥१०॥

पूर्वाह्णे ध्रुवमिश्रभैर्न नृपतेर्यात्रा न मध्याह्नके

तीक्ष्णाख्यैरपराह्णके न लघुभैर्नो पूर्वरात्रे तथा ।

मित्राख्यैर्न च मध्यरात्रिसमये चोग्रैस्तथा नोचरै

रात्र्यन्ते हरिहस्तपुष्यशशिभिः स्यात्सर्वकाले शुभा ॥११॥

पूर्वाग्निपित्र्यान्तकतारकाणां भूपप्रकृत्युग्रतुरङ्गमाः स्युः ।

स्वातीविशाखेन्द्रभुजङ्गमानां नाड्यो निषिद्धा मनुसम्मिताश्च ॥१२॥

पूर्वार्धमाग्नेयमघानिलानां त्यजेद्धि चित्राहियमोत्तरार्धम् ।

नृपः समस्तां गमने जयार्थी स्वातीं मघां चोशनसो मतेन ॥१३॥

तमोभुक्तताराः स्मृता विश्वसङ्ख्याः शुभो जीवपक्षो मृतश्चापि भोग्याः ।

तदाक्रान्तभं कर्तरीसंझमुक्तं ततोऽक्षेन्दुसङ्ख्यं भवेद्ग्रस्तनाम ॥१४॥

मार्तण्डे मृतपक्षगे हिमकरश्चेज्जीवपक्षे शुभा

यात्रा स्याद्विपरीतगे क्षयकरी द्वौ जीवपक्षे शुभा ।

ग्रस्तर्क्षं मृतपक्षतः शुभकरं ग्रस्तात्तथा कर्तरी

यायीन्दुः स्थितिमान् रविर्जयकरौ तौ द्वौ तयोर्जीवगौ ॥१५॥

स्वात्यन्तकाहिवसुपौष्णकरानुराधा-

दित्यध्रुवाणि विषमास्तिथयोऽकुलाः स्युः ।

सूर्येन्दुमन्दगुरवश्च कुलाकुला ज्ञो

मूलाम्बुपेशविधिभं दशषड्द्वितिथ्यः ॥१६॥

पूर्वाश्वीज्यमघेन्दुकर्णदहनद्वीशेन्द्रचित्रास्तथा

शुक्रारौ कुलसंज्ञकाश्च तिथयोऽर्काष्टेन्द्रवेदैर्मिताः ।

यायी स्यादकुले जयी च समरे स्थायी च तद्वत्कुले

सन्धिः स्यादुभयोः कुलाकुलगणे भूमीशयोर्युध्यतोः ॥१७॥

स्युर्धर्मे दस्रपुष्योरगवसुजलपद्वीशमैत्राण्यर्थे

याम्याजाङ्घ्रीन्द्रकर्णादितिपितृपवनोडून्यथो भानि कामे ।

वह्न्यार्द्राबुÞयचित्रानिरृतिविधिभगाख्यानि मोक्षेऽथ रोहि-

ण्याप्येन्द्वन्त्यर्क्षविश्वार्यमभदिनकरर्क्षाणि पथ्यादिराहौ ॥१८॥

धर्मगे भास्करे वित्तमोक्षे शशी वित्तगे धर्ममोक्षस्थितः शस्यते ।

कामगे धर्ममोक्षार्थगः शोभनो मोक्षगे केवलं धर्मगः प्रोच्यते ॥१९॥

पौषे पक्षत्यादिका द्वादशैवं तिथ्यो माघादौ द्वितीयादिकास्ताः ।

कामात्तिस्रः स्युस्तृतीयादिवच्च याने प्राच्यादौ फलं तत्र वक्ष्ये ॥२०॥

सौख्यं क्लेशो भीतिरर्थागमश्च शून्यं नैः स्वं निःस्वता मिश्रता च ।

द्रव्यक्लेशो दुःखमिष्टाप्तिरर्थो लाभः सौख्यं मङ्गलं वित्तलाभः ॥२१॥

लाभो द्रव्याप्तिर्धनं सौख्यमुक्तं भीतिर्लाभो मृत्युरर्थागमश्च ।

लाभः कष्टद्रव्यलाभौ सुखं च कष्टं सौख्यं क्लेशलाभौ सुखं च ॥२२॥

सौख्यं लाभः कार्यसिद्धिश्च कष्टं क्लेशः कष्टात्सिद्धिरर्थो धनं च ।

मृत्युर्लाभो द्रव्यलाभश्च शून्यं शून्यं सौख्यं मृत्युरत्यन्तकष्टम् ॥२३॥

तिथ्यृक्षवारयुतिरद्रिगजाग्नितष्टा स्थानत्रयेऽत्र वियति प्रथमेऽतिदुःखी ।

मध्ये धनक्षतिरथो चरमे मृतिः स्यात् स्थानत्रयेऽङ्कयुजि सौख्यजयौ निरुक्तौ ॥२४॥

रवेर्भतोऽब्जभोन्मितिर्नगावशेषिता द्व्यगा ।

महाडलो न शस्यते त्रिषण्मिता भ्रमो भवेत् ॥२५॥

शशाङ्कभं सूर्यभतोऽत्र गण्यं पक्षादितिथ्या दिनवासरेण ।

युतं नवाप्तं नगशेषकं चेत्स्याद्धिंवरं तद्गमनेऽतिशस्तम् ॥२६॥

भूपञ्चाङ्कद्व्यङ्गदिग्वह्निसप्तवेदाष्टेशार्काश्च घाताख्यचन्द्रः ।

मेषादीनां राजसेवाविवादे वर्ज्यो युद्धाद्ये च नान्यत्र वर्ज्यः ॥२७॥

आग्नेयत्वाष्ट्रजलपपित्र्यवासवरौद्रभे ।

मूलब्राह्माजपादर्क्षे पित्र्यमूलाजभे क्रमात् ॥२८॥

रुषद्व्यग्न्यग्निभूरामद्व्यब्ध्यग्न्यब्धियुगाग्नयः ।

घातचन्द्रे धिष्ण्यपादा मेषाद्वर्ज्या मनीषिभिः ॥२९॥

गोस्त्रीझषे धाततिथिस्तु पूर्णा भद्रा नृयुक्कर्कटकेऽथ नन्दा ।

कौर्प्याजयोर्नक्रधटे च रिक्ता जया धनुःकुम्भहरौ न शस्ताः ॥३०॥

नक्रे भौमो गोहरिस्त्रीषु मन्दश्चन्द्रा द्वन्द्वेऽर्कोऽजभे ज्ञश्च कर्के ।

शुक्रः कोदण्डालिमीनेषु कुम्भे जूके जीवो घातवारा न शस्ताः ॥३१॥

मघाकरस्वातिमैत्रमूलश्रुत्यम्बुपान्त्यभम् ।

याम्यब्राह्मेशसार्पञ्च मेषादेर्घातभं न सत् ॥३२॥

भूमिद्व्यब्ध्यद्रिदिक्सूर्याङ्गाष्टाङ्केशाग्निसायकाः ।

मेषादिघातलग्नानि यात्रायां वर्जयेत्सुधीः ॥३३॥

नवभूम्यः शिववह्नयोऽक्षविश्वेऽर्ककृताः शक्ररसास्तुरङ्गतिथ्यः ।

द्विदिशोऽमावसवश्च पूर्वतः स्युस्तिथयः सम्मुखवामगा न शस्ताः ॥३४॥

कौबेरीतो वैपरीत्येन कालो वारेऽर्काद्ये सम्मुखे तस्य पाशः ।

रात्रावेतौ वैपरीत्येन गण्यौ यात्रायुद्धे सम्मुखे वर्जनीयौ ॥३५॥

भानि स्थाप्यान्यब्धिदिक्षु सप्तसप्तानलर्क्षतः ।

वायव्याग्नेयदिक्संस्थं पारिघं नैव लङ्घयेत् ॥३६॥

अग्नेर्दिशं नृप इयान्पुरुहूतदिग्भैरेवं प्रदक्षिणगता विदिशोऽथ कृत्ये ।

आवश्यकेऽपि परिघं प्रविलङ्घ्य गच्छेच्छूलं विहाय यदि दिक्तनुशुद्धिरस्ति ॥३७॥

मैत्रार्कपुष्याश्विनभैर्निरुक्ता यात्रा शुभा सर्वदिशासु तज्ज्ञैः ।

वक्री ग्रहः केन्द्रगतोऽस्य वर्गो लग्ने दिनं चास्य गमेनिषिद्धम् ॥३८॥

सौम्यायने सूर्यविधू तदोत्तरां प्राचीं व्रजेत्तौ यदि दक्षिणायने ।

प्रत्यग्यमाशां च तयोर्दिवानिशं भिन्नायनत्वेऽथ वधोऽन्यथा भवेत् ॥३९॥

उदेति यस्यां दिशि यत्र याति गोलभ्रमाद्वाऽथ ककुब्भसङ्घे ।

त्रिधोच्यते सम्मुख एव शुक्रो यत्रोदितस्तां तु दिशं न यायात् ॥४०॥

वक्रास्तनीचोपगते भृगोः सुते राजा व्रजन् याति वशं हि विद्विषाम् ।

बुधोऽनुकूलो यदि तत्र सञ्चलन् रिपूञ्जयेन्नैव जयः प्रतीन्दुजे ॥४१॥

यावच्चन्द्रः पूषभात्कृत्तिकाद्ये पादे शुक्रोऽन्धो न दुष्टोऽग्रदक्षे ।

मध्येमार्गमार्गवास्तेऽपि राजा तावत्तिष्ठेत्सम्मुखत्वेऽपि तस्य ॥४२॥

कुम्भकुम्भांशकौ त्याज्यौ सर्वथा यत्नतो बुधैः ।

तत्र प्रयातुर्नृंपतेरर्थनाशः पदे पदे ॥४३॥

अथ मीनलग्न उत वा तदंशके चलितस्य वक्रमिह वर्त्म जायते ।

जनिलग्रजन्मभपती शुभग्रहौ भवतस्तदा तदुदये शुभो गमः ॥४४॥

जन्मराशितनुतोऽष्टमेऽथवा स्वारिभाच्च रिपुभे तनुस्थिते ।

लग्नगास्तदधिपा यदाऽथवा स्युर्गतं हि नृपतेर्मृतिप्रदम् ॥४५॥

लग्ने चन्द्रे वाऽपि वर्गोत्तमस्थे यात्रा प्रोक्ता वाञ्छितार्थैकदात्री ।

अम्भोराशौ वा तदंशे प्रशस्तं नौकायानं सर्वसिद्धिप्रदायि ॥४६॥

द्विग्द्वारभे लग्नगते प्रशस्ता यात्राऽर्थदात्री जयकारिणी च ।

हानिं विनाशं रिपुतो भयं च कुर्यात्तथादिक्प्रतिलोमलग्ने ॥४७॥

राशिः स्वजन्मसमये शुभसंयुतो यो यः स्वारिभान्निधनगोऽपि च वेशिसञ्ज्ञः ।

लग्नोपगः स गमने जयदोऽथ भूपयोगैर्गमो विजयदो मुनिभिः प्रदिष्टः ॥४८॥

सूर्यः सितो भूमिसुतोऽथ राहुः शनिः शशी ज्ञश्च बृहस्पतिश्च ।

प्राच्यादितो दिक्षु विदिक्षु चापि दिशामधीशाः क्रमतः प्रदिष्टाः ॥४९॥

केन्द्रे दिगधीशे गच्छेदवनीशः ।

लालाटिनि तस्मिन्नेयादरिसेनाम् ॥५०॥

प्राच्यादौ तरणिस्तनौ भृगुसुतो लाभव्यये भूसुतः

कर्मस्थोऽथ तमो नवाष्टमगृहे सौरिस्तथा सप्तमे ।

चन्द्रः शत्रुगृहात्मजेऽपि च बुधः पातालगो गीष्पति-

र्वित्तभ्रातृगृहे विलग्नसदनाल्लालाटिकाः तीर्तिताः ॥५१॥

मृगे गत्वा शिवे स्थित्वाऽदितौ गच्छञ्जयेद्रिपून् ।

मैत्रे प्रस्थाय शाक्रे हि स्थित्वा मूले व्रजंस्तथा ॥५२॥

प्रस्थाय हस्तेऽनिलतक्षधिष्ण्ये स्थित्वा जयार्थी प्रवसेद् द्विदैवे ।

वस्वन्त्यपुष्ये निजसीम्नि चैकरात्रोषितः क्ष्मां लभतेऽवनीशः ॥५३॥

उषःकालो विना पूर्वां गोधूलिः पश्चिमां विना ।

विनोत्तरां निशीथः सन् याने याम्यां विनाऽभिजित् ॥५४॥

लग्नाद्भावाः क्रमाद्देहकोशधानुष्कवाहनम् ।

मन्त्रोऽरिर्मार्ग आयुश्च हृद्व्यापाराऽऽगमव्ययाः ॥५५॥

केन्द्रे कोणे सौम्यखेटाः शुभाः स्युर्याने पापास्त्र्यायषट्खेषु चन्द्रः ।

नेष्टो लग्नान्त्यारिरन्ध्रे शनिःखेऽस्ते शुक्रो लग्नेट् नगान्त्यारिरन्ध्रे ॥५६॥

योगात्सिद्धिर्धरणिपतीनामृक्षगुणैरपि भूदेवानाम् ।

चौराणां शुभशकुनैरुक्ता भवति मुहूर्तादपि मनुजानाम् ॥५७॥

सहजे रविर्दशमभे शशी तथा शनिमङ्गलौ रिपुगृहे सितः सुते ।

हिबुके बुधो गुरुरपीह लग्नगः स जयत्यरीन्प्रचलितोऽचिरान्नृपः ॥५८॥

भ्रातरि सौरिर्भूमिसुतो वैरिणि लग्ने देवगुरुः ।

आयगतेऽर्के शत्रुजयश्चेदनुकूलो दैत्यगुरुः ॥५९॥

तनौ जीव इन्दुर्मृतौ वैरिगोऽर्कः ।

प्रयातो महीन्द्रो जयत्येव शत्रून् ॥६०॥

लग्नगतः स्याद् देवपुरोधाः ।

लाभधनस्थैः शेषनभोगैः ॥६१॥

द्यूने चन्द्रे समुदयगेऽर्के जीवे शुक्रे विदि धनसंस्थे ।

ईदृग्योगे चलति नरेशो जेता शत्रून् गरुड इवाहीन् ॥६२॥

वित्तगतः शशिपुत्रो भ्रातरि वासरनाथः ।

लग्नगते भृगुपुत्रे स्युः शलभा इव सर्वे ॥६३॥

उदये रविर्यदि सौरिररिगः शशी दशमेऽपि ।

वसुधापतिर्यदि याति रिपुवाहिनी वशमेति ॥६४॥

तनौ शनिकुजौ रविर्दशमभे बुधो भृगुसुतोऽपि लाभदशमे ।

त्रिलाभरिपुभेषु भूसुतशनी गुरुज्ञभृगुजास्तथा बलयुताः ॥६५॥

समुदयगे विबुधगुरौ मदनगते हिमकिरणे ।

हिबुकगतौ बुधभृगुजौ सहजगताः खलखचराः ॥६६॥

त्रिदशगुरुस्तनुगो मदने हिमकिरणो रविरायगतः ।

सितशशिजावपि कर्मगतौ रविसुतभूमिसुतौ सहजे ॥६७॥

देवगुरौ वा शशिनि तनुस्थे वासरनाथे रिपुभवनस्थे ।

पञ्चमगेहे हिमकरपुत्रः कर्मणि सौरिः सुहृदि सितश्च ॥६८॥

हिमकिरणसुतो बली चेत्तनौ त्रिदशपतिगुरुर्हि केन्द्रस्थितः ।

व्ययगृहसहजारिधर्मस्थितो यदि च भवति निर्बलश्चन्द्रमाः ॥६९॥

अशुभखगैरनवाष्टमदस्थैर्हिबुकसहोदरलाभगृहस्थः ।

कविरिह केन्द्रगगीष्पतिदृष्टो वसुचयलाभकरः खलु योगः ॥७०॥

रिपुलग्नकर्महिबुके शशिजे परिवीक्षिते शुभनभोगमनैः ।

व्ययलग्नमन्मथगृहेषु जयः परिवर्जितेष्वशुभनामधरैः ॥७१॥

लग्ने यदि जीवः पापा यदि लाभे कर्मण्यपि वा चेद्राज्याधिगमः स्यात् ।

द्यूने बुधशुक्रौ चन्द्रो हिबुके वा तद्वत्फलमुक्तं सर्वैर्मुनिवर्यैः ॥७२॥

रिपुतनुनिधने शुक्रजीवेन्दवो ह्यथ बुधभृगुजौ तुर्यगेहस्थितौ ।

मदनभवनगश्चन्द्रमा वाऽम्बुगःशशिसुतभृगुजान्तर्गतश्चन्द्रमाः ॥७३॥

सितजीवभौमबुधभानुतनूजास्तनुमन्मथारिहिबुकत्रिगृहे चेत् ।

क्रमतोऽरिसोदरखशात्रवहोराहिबुकायगैर्गुरुदिनेऽखिलखेटैः ॥७४॥

सहजे कुजो निधनगश्च भार्गवो मदने बुधो रविररौ तनौ गुरुः ।

अथ चेत्स्युरिज्यसितभानवो जलत्रिगता हि सौरिरुधिरौ रिपुस्थितौ ॥७५॥

एको ज्ञेज्यसितेषु पञ्चमतपःकेन्द्रेषु योगस्तथा

द्वौ चेत्तेष्वधियोग एषु सकला योगाधियोगः स्मृतः ।

योगे क्षेममथाधियोगगमने क्षेमं रिपूणां वधं

चाथो क्षेमयशोवनीश्च लभते योगाधियोगे व्रजन् ॥७६॥

इषमासि सिता दशमी विजया शुभकर्मसु सिद्धिकरी कथिता ।

श्रवणर्क्षयुता सुतरां शुभदा नृपतेस्तु गमे जयसन्धिकरी ॥७७॥

चेतोनिमित्तशकुनैः खलु सुप्रशस्तैर्ज्ञात्वा विलग्नबलमुर्व्यधिपः प्रयाति ।

सिद्धिर्भवेदथ पुनः शकुनादितोऽपि चेतोविशुद्धिरधिका न च तां विनेयात् ॥७८॥

व्रतबन्धनदेवताप्रतिष्ठाकरपीडोत्सवसूतकासमाप्तौ ।

न कदापि चलेदकालविद्युद्घनवर्षातुहिनेऽपि सप्तरात्रम् ॥७९॥

महीपतेरेकदिने पुरात् पुरे यदा भवेतां गमनप्रवेशकौ ।

भवारशूलप्रतिशुक्रयोगिनीर्विचारयेन्नैव कदापि पण्डितः ॥८०॥

यद्येकस्मिन् दिवसे महीपतेर्निर्गमप्रवेशौ स्तः ।

तर्हि विचार्यः सुधिया प्रवेशकालो न यात्रिकस्तत्र ॥८१॥

प्रवेशान्निर्गमं तस्मात्प्रवेशं नवमे तिथौ ।

नक्षत्रे च तथा वारे नैव कुर्यात्कदाचन ॥८२॥

अग्निं हुत्वा देवतां पूजयित्वा नत्वा विप्रानर्चयित्वा दिगीशम् ।

दत्त्वा दानं ब्राह्मणेभ्यो दिगीशं ध्यात्वा चित्ते भूमिपालोऽधिगच्छेत् ॥८३॥

कुल्माषांस्तिलतण्डुलानपि तथा माषांश्च गव्यं दधि

त्वाज्यं दुग्धमथैणमांसमपरं तस्यैव रक्तं तथा

तद्वत्पायसमेव चाषपललं मार्गं च शाशं तथा

षाष्टिक्यं च प्रियंग्वपूपमथवा चित्राण्डजान् सत्फलम् ॥८४॥

कौर्भं सारिकगोधिकं च पललं शाल्यं हविष्यं हया-

द्यृक्षे स्यात्कृसरान्नमुद्गमपि वा पिष्टं यवानां तथा ।

मत्स्यान्नं खलु चित्रितान्नमथवा दध्यन्नमेवं क्रमा-

द्भक्ष्याभक्ष्यमिदं विचार्य मतिमान् भक्षेत्तथाऽऽलोकयेत् ॥८५॥

आज्यं तिलौदनं मत्स्यं पयश्चापि यथाक्रमम् ।

भक्षयेद्दोहदं दिश्यमाशां पूर्वादिकां व्रजेत् ॥८६॥

रसालां पायसं काञ्जीं शृतं दुग्धं तथादधि ।

पयोऽशृतं तिलान्नं च भक्षयेद्वारदोहदम् ॥८७॥

पक्षादितोऽर्कदलतण्डुलवारिसर्पिः श्राणा हविष्यमपि हेमजलं त्वपूपम् ।

भुक्त्वा व्रजेद्रुचकमम्बु च धेनुमूत्रं यावान्नपायसगुडानसृगन्नमुद्गान् ॥८८॥

उद्धृत्य प्रथमत एव दक्षिणांध्रिं द्वात्रिंशत्पदमधिगत्य दिश्ययानम् ।

आरोहेत्तिलघूतहेमताम्रपात्रं दत्त्वाऽऽदौ गणकवराय च प्रगच्छेत् ॥८९॥

प्राच्यां गच्छेद्गजेनैव दक्षिणस्यां रथेन हि ।

दिशि प्रतीच्यामश्वेन तथोदीच्यां नरैर्नृपः ॥९०॥

देवगृहाद्वा गुरुसदनाद्वा स्वगृहान्मुख्यकलत्रगृहाद्वा ।

प्राश्य हविष्यं विप्रानुमतः पश्यच्छृण्वन्मङ्गलमेयात् ॥९१॥

कार्याद्यैरिह गमनस्य चेद्विलम्बा भूदेवादिभिरुपवीतमायुधं च ।

क्षौद्रं चामलफलमाशु चालनीयं सर्वेषां भवति यदेव हृत्प्रियं वा ॥९२॥

गेहाद्गेहान्तरमपि गमस्तर्हि यात्रेति गर्गः

सीम्नः सीमन्तरमपि भृगुर्बाणविक्षेपमात्रम् ।

प्रस्थानं स्यादिति कथयतेऽथो भरद्वाज एवं

यात्रा कार्या बहिरिह पुरात्स्याद्वसिष्ठो ब्रवीति ॥९३॥

प्रस्थानमत्र धनुषां हि शतानि पञ्च केचिच्छतद्वयमुशन्ति दशैव चान्ये ।

सम्प्रस्थितो य इह मन्दिरतः प्रयातो गन्तव्यदिक्षु तदपि प्रयतेन कार्यम् ॥९४॥

प्रस्थाने भूमिपालो दशदिवसमभिव्याप्य नैकत्र तिष्ठेत्

सामन्तः सप्तरात्त्रं तदितरमनुजः पञ्चरात्रं तथैव ।

ऊर्ध्वं गच्छेच्छुभाहेऽप्यथ गमनदिनात्सप्तरात्राणि पूर्वं

चाशक्तौ तद्दिनेऽसौ रिपुविजयमना मैथुनं नैव कुर्यात् ॥९५॥

दुग्धं त्याज्यं पूर्वमेव त्रिरात्रं क्षौरं त्याज्यं पञ्चरात्रं च पूर्वम् ।

क्षौद्रं तैलं वासरेऽस्मिन्वमिश्च त्याज्यं यत्नाद्भूमिपालेन नूनम् ॥९६॥

भुक्त्वा गच्छति यदि चेत्तैलनुडक्षारपक्वमांसानि ।

विनिवर्तते स रुग्णः स्त्रीद्विजमवमान्य गच्छतो मरणम् ॥९७॥

यदि मास्सु चतुर्षु पौषमासादिषु वृष्टिर्हि भवेदकालवृष्टिः ।

पशुमर्त्यपदाङ्किता न यावद्वसुधा स्यान्न हि तावदत्र दोषः ॥९८॥

अल्पायां वृष्टौ दोषोऽल्पो भूयस्यां दोषो भूया-

ञ्जीभूतानां निर्घोषे वृष्टौ वा जातायां भूपः ।

सूर्येन्द्वोर्बिम्बे सौवर्णे कृत्वा विप्रेभ्यो दद्याद्

दुःशाकुन्ये साज्यं स्वर्णं दत्वा गच्छेत्स्वेच्छाभिः ॥९९॥

विप्राश्वेभफलान्नदुग्धदधिगोसिद्धार्थपद्माम्बरं

वेश्यावाद्यमयूरचाषनकुला बद्धैकपश्वामिषम् ।

सद्वाक्यं कुसुमेक्षुपूर्णकलशच्छत्राणि मृत्कन्यका

रत्नोष्णीषसितोक्षमद्यसमुतस्त्रीदीप्तवैश्वानराः ॥१००॥

आदर्शाञ्जनधौतवस्त्ररजका मीनाज्यसिंहासनं ।

शावं रोदनवर्जितं ध्वजमधुच्छागास्त्रगोरोचनम् ।

भारद्वाजनृयानवेदनिनदा माङ्गल्यगीताङ्कुशा

दृष्टाः सत्फलदाः प्रयाणसमये रिक्तो घटः स्वानुगः ॥१०१॥

बन्ध्या चर्म तुषास्थि सर्पलवणाङ्गारेन्धनक्लीबविट्

तैलोन्मत्तवसौषधारिजटिलप्रव्राट्तृणव्याधिताः ।

नग्नाभ्यक्तविमुक्तकेशपतिता व्यङ्गश्रुधार्ता असृक्

स्त्रीपुष्पं सरठः स्वगेहदहनं मार्जारयुद्धं क्षुतम् ॥१०२॥

काषायी गुडतक्रपङ्कविधवाकुब्जाः कुटुम्बे कलि-

र्वस्त्रादेः स्खलनं लुलायसमरं कृष्णानि धान्यानि च ।

कार्पासं वमनं च गर्दभरवो दक्षेऽतिरुट् गर्भिणी

मुण्डार्द्राम्बरदुर्वचोऽन्धबधिरोदक्यो न दृष्टाः शुभाः ॥१०३॥

गोधाजाहकसूकराहिशशकानां कीर्तनं शोभनं

नो शब्दो न विलोकनं च कपिऋक्षाणामतो व्यत्ययः ।

नद्युत्तारभयप्रवेशसमरे नष्टार्थसंवीक्षणे

व्यत्यस्ताः शकुना नृपेक्षणविधौ यात्रोदिताः शोभनाः ॥१०४॥

वामाङ्गे कोकिला पल्ली पोतकी सूकरी रला ।

पिङ्गला छुच्छुका श्रेष्ठाः शिवाः पुरुषसंज्ञिताः ॥१०५॥

छिक्करः पिक्कको भासः श्रीकण्ठो वानरो रुरुः ।

स्त्रीसञ्ज्ञकाः काकऋक्षश्वानः स्युर्दक्षिणाः शुभाः ॥१०६॥

प्रदक्षिणगताः श्रेष्ठा यात्रायां मृगपक्षिणः ।

ओजा मृगा व्रजन्तोऽतिधन्या वामे खरस्वनः ॥१०७॥

आद्येऽपशकुने स्थित्वा प्राणानेकादश व्रजेत् ।

द्वितीये षोडश प्राणांस्तृतीये न क्वचिद्व्रजेत् ॥१०८॥

यात्रानिवृत्तौ शुभदं प्रवेशनं मृदुध्रुवैः क्षिप्रचरैः पुनर्गमः ।

द्वीशेऽनले दारुणभे तथोग्रभे स्त्रीगेहपुत्रात्मविनाशनं क्रमात् ॥१०९॥

अयनर्क्षमासतिथिकालवासरोद्भवशूलसम्मुखसितज्ञदिक्कपाः ।

भृगुवक्रतादिपरिघाख्यदण्डको युवतीरजोऽप्यशुचितोत्सवादिकम् ॥११०॥

मृतपक्षरिक्तरवितर्कसंख्यकास्तिथयश्च सौरिरविभौमवासराः ।

अपि वामपृष्ठगविधुस्तथाडलोवसुपञ्चकाभिजिदथापि दक्षिणे ॥१११॥

लग्ने जन्मर्क्षतन्वोर्मृतिगृहमहितर्क्षाच्च षष्ठं तदीशा

वा लग्ने कुम्भमीनर्क्षनवलवतनू चापि पृष्ठोदयं च ।

पृष्ठाशासंस्थमृक्षं दशमशनिरथो सप्तमे चापि काव्यः

केन्द्रे वक्राश्च वक्रिग्रहदिवसविवाहोक्तदोषाश्च नेष्टाः ॥११२॥

इति श्री दैवज्ञानन्तसुतदैवज्ञरामविरचिते मुहूर्त्तचिन्तामणौ यात्राप्रकरणं समाप्तम् ॥