विहितां
प्रियया मनःप्रियामथ निश्चित्य गिरं गरीयसीं ।
उपपत्तिमदूर्जिताश्रयं
नृपं ऊचे वचनं वृकोदरः ।। १ ।।
यदवोचत
वीक्ष्य मानिनी परितः स्नेहमयेन चक्षुषा ।
अपि वागधिपस्य
दुर्वचं वचनं तद्विदधीत विस्मयं ।। २ ।।
विषमोऽपि
विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसां इवाशयः ।
स तु तत्र
विशेषदुर्लभः सदुपन्यस्यति कृत्यवर्त्म यः ।। ३ ।।
परिणामसुखे
गरीयसि व्यथकेऽस्मिन्वचसि क्षतौजसां ।
अतिवीर्यवतीव
भेषजे बहुरल्पीयसि दृश्यते गुणः ।। ४ ।।
इयं इष्टगुणाय
रोचतां रुचिरार्था भवतेऽपि भारती ।
ननु
वक्तृविशेषनिःस्पृहा गुणगृह्या वचने विपश्चितः ।। ५ ।।
चतसृष्वपि ते
विवेकिनी नृप विद्यासु निरूढिमागता ।
कथमेत्य
मतिर्विपर्ययं करिणी पङ्कमिवावसीदति ।। ६ ।।
विधुरं किमतः
परं परैरवगीतां गमिते दशामिमाम् ।
अवसीदति
यत्सुरैरपि त्वयि सम्भावितवृत्ति पौरुषम् ।। ७ ।।
द्विषतामुदयः
सुमेधसा गुरुरस्वन्ततरः सुमर्षणः ।
न महानपि भूतिमिच्छता
फलसम्पत्प्रवणः परिक्षयः ।। ८ ।।
अचिरेण परस्य
भूयसीं विपरीतां विगणय्य चात्मनः ।
क्षययुक्तिमुपेक्षते
कृती कुरुते तत्प्रतिकारमन्यथा ।। ९ ।।
अनुपालयतामुदेष्यतीं
प्रभुशक्तिं द्विषतामनीहया ।
अपयान्त्यचिरान्महीभुजां
जननिर्वादभयादिव श्रियः ।। १० ।।
क्षययुक्तमपि
स्वभावजं दधतं धाम शिवं समृद्धये ।
प्रणमन्त्यनपायमुत्थितं
प्रतिपच्चन्द्रमिव प्रजा नृपम् ।। ११ ।।
प्रभवः खलु
कोशदण्डयोः कृतपञ्चाङ्गविनिर्णयो नयः ।
स विधेयपदेषु
दक्षतां नियतिं लोक इवानुरुध्यते ।। १२ ।।
अभिमानवतो
मनस्विनः प्रियमुच्चैः पदमारुरुक्षतः ।
विनिपातनिवर्तनक्षमं
मतमालम्बनमात्मपौरुषम् ।। १३ ।।
विपदोऽभिभवन्त्यविक्रमं
रहयत्यापदुपेतमायतिः ।
नियता लघुता
निरायतेरगरीयान्न पदं नृपश्रियः ।। १४ ।।
तदलं प्रतिपक्षमुन्नतेरवलम्ब्य
व्यवसायवन्ध्यताम् ।
निवसन्ति
पराक्रमाश्रया न विषादेन समं समृद्धयः ।। १५ ।।
अथ चेदवधिः
प्रतीक्ष्यते कथमाविष्कृतजिह्मवृत्तिना ।
धृतराष्ट्रसुतेन
सुत्यज्याश्चिरमास्वाद्य नरेन्द्रसम्पदः ।। १६ ।।
द्विषता
विहितं त्वयाथवा यदि लब्धा पुनरात्मनः पदम् ।
जननाथ
तवानुजन्मनां कृतमाविष्कृतपौरुषैर्भुजैः ।। १७ ।।
मदसिक्तमुखैर्मृगाधिपः
करिभिर्वर्तयति स्वयं हतैः ।
लघयन्खलु
तेजसा जगन्न महानिच्छति भूतिमन्यतः ।। १८ ।।
अभिमानधनस्य
गत्वरैरसुभिः स्थास्नु यशश्चिचीषतः ।
अचिरांशुविलासचञ्चला
ननु लक्ष्मीः फलमानुषङ्गिकम् ।। १९ ।।
ज्वलितं न हिरण्यरेतसं
चयमास्कन्दति भस्मनां जनः ।
अभिभूतिभयादसूनतः
सुखमुज्झन्ति न धाम मानिनः ।। २० ।।
किं अवेक्ष्य
फलं पयोधरान्ध्वनतः प्रार्थयते मृगाधिपः ।
प्रकृतिः खलु
सा महीयसः सहते नान्यसमुन्नतिं यया ।। २१ ।।
कुरु तन्मतिं
एव विक्रमे नृप निर्धूय तमः प्रमादजम् ।
ध्रुवमेतदवेहि
विद्विषां त्वदनुत्साहहता विपत्तयः ।। २२ ।।
द्विरदानिव
दिग्विभावितांश्चतुरस्तोयनिधीनिवायतः ।
प्रसहेत रणे
तवानुजान्द्विषतां कः शतमन्युतेजसः ।। २३ ।।
ज्वलतस्तव
जातवेदसः सततं वैरिकृतस्य चेतसि ।
विदधातु शमं
शिवेतरा रिपुनारीनयनाम्बुसन्ततिः ।। २४ ।।
इति दर्शितविक्रियं
सुतं मरुतः कोपपरीतमानसम् ।
उपसान्त्वयितुं
महीपतिर्द्विरदं दुष्टमिवोपचक्रमे ।। २५ ।।
अपवर्जितविप्लवे
शुचय्हृदयग्राहिणि मङ्गलास्पदे ।
विमला तव
विस्तरे गिरां मतिरादर्श इवाभिदृश्यते ।। २६ ।।
स्फुटता न
पदैरपाकृता न च न स्वीकृतमर्थगौरवम् ।
रचिता
पृथगर्थता गिरां न च सामर्थ्यमपोहितं क्वचित् ।। २७ ।।
उपपत्तिरुदाहृता
बलादनुमानेन न चागमः क्षतः ।
इदमीदृगनीदृगाशयः
प्रसभं वक्तुं उपक्रमेत कः ।। २८ ।।
अवितृप्ततया
तथापि मे हृदयं निर्णयमेव धावति ।
अवसाययितुं
क्षमाः सुखं न विधेयेषु विशेषसम्पदः ।। २९ ।।
सहसा विदधीत न
क्रियामविवेकः परमापदां पदम् ।
वृणते हि
विमृश्यकारिणं गुणलुब्धाः स्वयमेव सम्पदः ।। ३० ।।
अभिवर्षति
योऽनुपालयन्विधिबीजानि विवेकवारिणा ।
स सदा
फलशालिनीं क्रियां शरदं लोक इवाधितिष्ठति ।। ३१ ।।
शुचि भूषयति
श्रुतं वपुः प्रशमस्तस्य भवत्यलंक्रिया ।
प्रशमाभरणं
पराक्रमः स नयापादितसिद्धिभूषणः ।। ३२ ।।
मतिभेदतमस्तिरोहिते
गहने कृत्यविधौ विवेकिनाम् ।
सुकृतः
परिशुद्ध आगमः कुरुते दीप इवार्थदर्शनम् ।। ३३ ।।
स्पृहणीयगुणैर्महात्मभिश्चरिते
वर्त्मनि यच्छतां मनः ।
विधिहेतुरहेतुरागसां
विनिपातोऽपि समः समुन्नतेः ।। ३४ ।।
शिवमौपयिकं गरीयसीं
फलनिष्पत्तिमदूषितायतिम् ।
विगणय्य
नयन्ति पौरुषं विजितक्रोधरया जिगीषवः ।। ३५ ।।
अपनेयमुदेतुमिच्छता
तिमिरं रोषमयं धिया पुरः ।
अविभिद्य
निशाकृतं तमः प्रभया नांशुमताप्युदीयते ।। ३६ ।।
बलवानपि कोपजन्मनस्तमसो
नाभिभवं रुणद्धि यः ।
क्षयपक्ष
इवैन्दवीः कलाः सकला हन्ति स शक्तिसम्पदः ।। ३७ ।।
समवृत्तिरुपैति
मार्दवं समये यश्च तनोति तिग्मताम् ।
अधितिष्ठति
लोकमोजसा स विवस्वानिव मेदिनीपतिः ।। ३८ ।।
क्व चिराय
परिग्रहः श्रियां क्व च दुष्टेन्द्रियवाजिवश्यता ।
शरदभ्रचलाश्चलेन्द्रियैरसुरक्षा
हि बहुच्छलाः श्रियः ।। ३९ ।।
किमसामयिकं
वितन्वता मनसः क्षोभमुपात्तरंहसः ।
क्रियते
पतिरुच्चकैरपां भवता धीरतयाधरीकृतः ।। ४० ।।
श्रुतमप्यधिगम्य
ये रिपून्विनयन्ते स्म न शरीरजन्मनः ।
जनयन्त्यचिराय
सम्पदामयशस्ते खलु चापलाश्रयम् ।। ४१ ।।
अतिपातितकालसाधना
स्वशरीरेन्द्रियवर्गतापनी ।
जनवन्न भवन्तमक्षमा
नयसिद्धेरपनेतुमर्हति ।।४२ ।।
उपकारकमायतेर्भृशं
प्रसवः कर्मफलस्य भूरिणः ।
अनपायि निबर्हणं
द्विषां न तितिक्षासममस्ति साधनम् ।। ४३ ।।
प्रणतिप्रवणान्विहाय
नः सहजस्नेहनिबद्धचेतसः ।
प्रणमन्ति सदा
सुयोधनं प्रथमे मानभृतां न वृष्णयः ।। ४४ ।।
सुहृदः
सहजास्तथेतरे मतमेषां न विलङ्घयन्ति ये ।
विनयादिव
यापयन्ति ते धृतराष्ट्रात्मजमात्मसिद्धये ।। ४५ ।।
अभियोग
इमान्महीभुजो भवता तस्य ततः कृतावधेः ।
प्रविघाटयिता
समुत्पतन्हरिदश्वः कमलाकरानिव ।। ४६ ।।
उपजापसहान्विलङ्घयन्स
विधाता नृपतीन्मदोद्धतः ।
सहते न
जनोऽप्यधःक्रियां किमु लोकाधिकधाम राजकम् ।। ४७ ।।
असमापितकृत्यसम्पदां
हतवेगं विनयेन तावता ।
प्रभवन्त्यभिमानशालिनां
मदं उत्तम्भयितुं विभूतयः ।। ४८ ।।
मदमानसमुद्धतं
नृपं न वियुङ्क्ते नियमेन मूढता ।
अतिमूढ उदस्यते
नयान्नयहीनादपरज्यते जनः ।। ४९ ।।
अपरागसमीरणेरितः
क्रमशीर्णाकुलमूलसन्ततिः ।
सुकरस्तरुवत्सहिष्णुना
रिपुरुन्मूलयितुं महानपि ।। ५० ।।
अणुरप्युपहन्ति
विग्रहः प्रभुमन्तःप्रकृतिप्रकोपजः ।
अखिलं हि
हिनस्ति भूधरं तरुशाखान्तनिघर्षजोऽनलः ।। ५१ ।।
मतिमान्विनयप्रमाथिनः
समुपेक्षेत समुन्नतिं द्विषः ।
सुजयः खलु
तादृगन्तरे विपदन्ता ह्यविनीतसम्पदः ।। ५२ ।।
लघुवृत्तितया
भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् ।
अभिभूय
हरत्यनन्तरः शिथिलं कूलमिवापगारयः ।। ५३ ।।
अनुशासतं
इत्यनाकुलं नयवर्त्माकुलमर्जुनाग्रजम् ।
स्वयमर्थ इवाभिवाञ्छितस्तमभीयाय
पराशरात्मजः ।। ५४ ।।
मधुरैरवशानि
लम्भयन्नपि तिर्यञ्चि शमं निरीक्षितैः ।
परितः पटु
बिभ्रदेनसां दहनं धाम विलोकनक्षमम् ।। ५५ ।।
सहसोपगतः
सविस्मयं तपसां सूतिरसूतिरेनसाम् ।
ददृशे
जगतीभुजा मुनिः स वपुष्मानिव पुण्यसंचयः ।। ५६ ।।
अथोच्चकैरासनतः
परार्ध्यादुद्यन्स धूतारुणवल्कलाग्रः ।
रराज
कीर्णाकपिशांशुजालः शृङ्गात्सुमेरोरिव तिग्मरश्मिः ।। ५७ ।।
अवहितहृदयो
विधाय स अर्हामृषिवदृषिप्रवरे गुरूपदिष्टाम् ।
तदनुमतमलंचकार
पश्चात्प्रशम इव श्रुतमासनं नरेन्द्रः ।। ५८ ।।
व्यक्तोदितस्मितमयूखविभासितोष्ठस्तिष्ठन्मुनेरभिमुखं
स विकीर्णधाम्नः ।
तन्वन्तमिद्धमभितो
गुरुमंशुजालं लक्ष्मीमुवाह सकलस्य शशाङ्कमूर्तेः ।। ५९ ।।
इति भारविकृतौ
महाकाव्ये किरातार्जुनीये द्वितीयः सर्गः
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें