कः पापीयान्
लेखकः-
ओम् प्रकाश ठाकुरः
महात्मनः
बुद्धस्य द्वौ शिष्यौ तस्य दर्शनार्थं स्वनगरात् पदाती प्रस्थितौ यात्रा दीर्घा
आसीत् मार्गे धर्मचर्चा कुर्वतोः तयोः समयः सानन्दं याति स्म क्रमशः तौ नदीतीरं
प्राप्तौ । तस्याः नद्याः गहने जले मज्जन्तीम् एकां स्त्रियं विलोक्य तौ
सम्भ्रान्तौ बभूवतुः तयोः एकतरः शिष्यः अवदत्-अस्याः रक्षा करणीया अपरः अब्रवीत्-
अस्माकं धर्मे नारीस्पर्शः सर्वथा वर्जितः अस्ति । अहं तु इमां जलात् न
उद्धरिष्यामि। यदि मज्जति, मज्जतु
प्रथमः शिष्यः अपरेण निषिध्यमानः
अपि सरिति झम्पां दत्तवान् तां नारीं धृत्वा स्कन्धं च आरोप्य तटम् आनयत् । तस्याः
शुश्रूषां कृत्वा स तां स्वस्थाम् अकरोत् ।
यात्रा पुनः प्रारब्धा । समस्ते
यात्रामार्गे द्वितीयः शिष्यः नारीरक्षकस्य सहचरस्य निन्दां भर्त्सनां च कुर्वन्
अवदत्-त्वं धर्मात् पतितः असि। त्वया नारीस्पर्शं कृत्वा महत् दुरितम् आचरितम् ।
अस्मात् पापात् तरणोपायः नास्ति अहं तथागताय त्वाम् अन्तरेण सर्वं निवेदयिष्यामि ।
यात्रायाम् अवसितायां तौ भगवन्तं
युद्धम् उपेत्य सादरं प्रणामं चक्रतुः । तदनु द्वितीयः शिष्यः स्वसहचरस्य निन्दां
कुर्वन् सर्वं वृत्तं निवेदितवान् ।
भगवान् तथागतः सर्वं वृत्तं ध्यानेन
शुश्राव प्रप्रच्छ च भद्र ! मज्जन्तीम् नारीं स्कन्धम् आरोप्य जलात् नदीतीरम्
आगतवतः अस्य कियान् समयः लग्नः ? सः प्रत्यवदत्,
प्रायः पंचदशकलामितः समयः ।
तथागतः पुनः पृष्टवान् नदीतीरात्
अत्र आगमने कियान् समयः अलगत्। स प्रत्यवदत् - षड्ढोरामितः कालः।
उत्तरं श्रुत्वा भगवान् बुद्धः
अवोचत् - अनेन तु पंचदशकला- पर्यन्तं नारी स्कन्धम् आरोपिता,
त्वया तु षड्ढोरापर्यन्तम् । युवयोः कः अधिकं पापीयान् ?
आक्षेपकर्ता निरुत्तरः सञ्जातः ।
अवगतः तेन मनसः महिमा !
नवनवतिचक्रम्
लेखकः-
ओम् प्रकाश ठाकुरः
एकस्मिन् ग्रामे एकः निर्धनः जनः
प्रतिवसति स्म । स परिश्रमं कृत्वा लब्धैः कतिपयरूप्यकैः स्वपरिवारस्य भरणपोषणम्
अकरोत् तस्य यावान् आयः, तावान् एव व्ययः ।
प्रतिदिनं तस्य गृहे दुग्धं,
नवनीतम्, अपूपाः स्वादुव्यंजनानि च खाद्यन्ते
स्म, किन्तु धनस्य संचयः तेन न कृतः पुनरपि स सपरिवारं सुखेन
जीवनयापनं कुरुते स्म ।
तस्य प्रतिवेशी एकः धनिकः आसीत् ।
तस्य सकाशे बहुधनम् अविद्यत । किन्तु सः कृपणतया स्वजीवननिर्वाहं कुरुते स्म ।
तस्य भार्या प्रायः स्वपतिम् अवदत् - अवलोक्यतां स्वप्रतिवेशी,
यस्य गृहे सदा स्निग्धं भोजनं भुज्यते । एतद्विपरीतम् बहुले धने
सत्यपि अस्मद्गृहे रूक्षं भोजनं भक्ष्यते । अस्माकं बालाः स्निग्धभोजनाय
स्पृहयन्ति परन्तु न तत् लभन्ते । को लाभः विपुलेन धनेन ?
वारं वारं तद्वचोभिः सन्तक्ष्यमाणः
स धनिकः एकदा स्वभार्याम् अवदत्- प्रिये ! शृणु ! अस्य स्निग्धं भोजनं सुखितं
जीवनं च तावद् अस्ति, यावत् अयं
नवनवतिचक्रे न पतति तस्मिन् पतितः सर्व विस्मरिष्यति ।
पत्नी अपृच्छत् कीदृशं भवति
नवनवतिचक्रम् ? सोऽवदत्- अचिरात् ज्ञास्यसि।
रात्रौ
तेन धनिकेन तस्य निर्धनस्य प्रतिवेशिनः गृहाङ्गणे नवनवतिरूप्यकाणि एकस्मिन्
वस्त्रपुटके निधाय क्षिप्तानि । प्रभाते उत्थाय स निर्धनः अचिन्तितोपनतं धनम्
पश्यति,
प्रीतो भूत्वा च रूप्यकाणि गणयति रूप्यकाणां संख्या नवनवतिः आसीत्
द्विवारं त्रिवारं गणनेऽपि एकोनशतम् एव रूप्यकाणि आसन् ।
निर्धनः चिन्तयति यदि एकं रूप्यकम्
अस्मिन् राशौ योज्यते, तदा शतं रूप्यकाणि
भविष्यन्ति कुतः प्राप्येत रूप्यकम् ? तत्पत्नी वदति - अद्य
रूक्षं भोजनं भक्षयिष्यामः । तेन एकस्य रूप्यकस्य लाभः भविष्यति ।
तस्मिन् दिने निर्धनपरिवारेण दुग्धं,
दधि, नवनीतादि न क्रीतम् धनसंग्रहप्रवृत्तिः
क्रमेण अवर्धत रूप्यकाणां संख्या क्रमशः वृद्धिम् उपगता । स्निग्धस्य भोजनस्य
स्थानं सामान्यभोजनेन लब्धम्
एतद् विलोक्य धनिकः स्वपत्नीं
प्राह- प्रिये ! गत्वा पश्य किम् अश्नाति तव प्रतिवेशी इति असौ इदानीम् वयम् इव
नवनवतिचक्रम् आरूढः ।
लेखकः-
ओम् प्रकाश ठाकुरः
एकस्मिन् देवालये एकः कथावाचकः
उपदेशं यच्छन् अवदत् यत् क्रोधः मानवस्य परमशत्रुः । एष तु साक्षात् चाण्डालरूपः ।
क्रोधी नरः मान्यानामपि मानं न करोति । स्वहितस्य अपि हानिं करोति । क्रोधेन
राज्यानि नाशितानि । क्रोधेन परिवारस्य शान्तिः विनाश्यते । एतस्मात् चाण्डालात्
आत्मा रक्षणीयः - इत्यादि । जनाः परमश्रद्धया तस्य प्रवचनं शुश्रुवुः ।
प्रवचनानन्तरं यदा स कथावाचकः
आसनाद् उदतिष्ठत्, जनाः करौ बद्ध्वा
तं प्राणमन् श्रोतृषु एकः सम्मार्जकः अपि आसीत् । सः अपि बद्धाजलिः तं ननाम ।
कथावाचकः प्रसन्नमुद्रः यदा वहिः गन्तुम् ऐच्छत्, तदा
जनसम्मर्दवशात् भूमौ पतन्तम् आत्मानं कथंचिद् ररक्ष। पुनरपि स तेन सम्मार्जकेन
स्पृष्टः अभवत् ।
तं सम्मार्जकं पुरतः विलोक्य
कथावाचकस्य नेत्रे रोषारुणिते जाते। स आक्रोशशब्दैः तम् उच्चैः भर्त्सयन् उवाच -
रे नीच ! कथं त्वं मां स्पृष्ट्वा अपवित्रम् अकार्षीः मम वस्त्राणि तव स्पर्शेन
अपवित्राणि जातानि गंगाजले स्नानं विना कथं शुद्धिः भविष्यति ?
त्वया मम धर्मो नाशितः, समयस्य अपि हानिः कृता
।
एवं तं सम्मार्जकं कुत्सयन् स यदा
निकटस्थां गंगां प्रति अचलत् तदा सम्मार्जकः अपि अग्रे अग्रे चलति स्म तं तत्र
यान्तं दृष्ट्वा स पण्डितः पुनः साक्रोशं तम् अपृच्छत्-रे दुष्ट ! क्याधुना यासि ?
सम्मार्जकः सविनयम् अवदत् - अहम्
अपि गंगां प्रति स्नानाय यामि, यतः अहं
क्रोधचाण्डालेन स्पृष्टः अस्मि । स्नानद्वारा आत्मानं पावयितुम् इच्छामि। भवता एव
कथायाम् उक्तम् आसीत् यत् क्रोधः चाण्डालः भवति ।
तद्वचनानि श्रुत्वा स पण्डितः
लज्जावशाद् आनतशिराः अभवत् ।
समयहानिः
लेखकः-
ओम् प्रकाश ठाकुरः
श्री स्वामी रामतीर्थः
यात्राप्रसङ्गेन एकदा ऋषिकेशं गतवान् । एक- स्मिन् दिने सायंकाले असौ गंगातीरे
गतागतं कुरुते स्म तत्र सः एकं योगिनम् ददर्श । तत्परिचयं ज्ञातुकामः श्री
रामतीर्थः तं पृष्टवान्-भो योगिन् ! कति वर्षाणि भवतः तपसि रतस्य ?
योगी (साभिमानम्) - चत्वारिंशद्
वर्षाणि।
रामतीर्थ :-- एतेन दीर्घकालिकेन तपसा
भवता का सिद्धिः प्राप्ता ?
योगी - अहं जले स्थले इव चलितुं
शक्नोमि ।
रामतीर्थ:- किं भवान् अस्यां
गंगायां चलितुं शक्नोति ?
योगी - अथ किम् यथा भवान् भूमौ चलति
तथा अहं जले चलामि।
रामतीर्थः- किं भवान् गंगायाः पारम्
अवारम् च गन्तुम् आगन्तुं च शक्नोति ?
योगी – बाढम्। एतत् मम कृते सुकरम्
।
रामतीर्थः- अन्यत् किमपि लब्धं तपसा
?
योगी - या सिद्धिः मया प्राप्ता किं
सा महीयसी नास्ति ?
रामतीर्थः- अहं मन्ये,
भवता सुदीर्घम् तपः तप्त्वा चतुराणकाः लब्धाः । अत्र धीवरः
चतुराणकान् गृहीत्वा लोकान् नौसाहाय्येन गंगापारं नयति आनयति च । किम् एतस्मै
लघुफलाय भवता सर्वं जीवनं व्यर्थतां न नीतम् ? नूनम्
अमृतसिन्धौ अवगाहनं कृत्वा भवान् सुधां न पीतवान्, शुक्तीः अवचितवान् ।
स्वभावपरिवर्तनम्
लेखकः-
ओम् प्रकाश ठाकुरः
एकस्मिन् नगरे एकः आपणिकः अवसत् !
ग्राहकैः सह तस्य व्यवहारः अतिमधुरः आसीत् । अतः तस्य ग्राहकाणां संख्या क्रमशः
अवर्धत । अल्पेन समयेन स महाधनः जातः । तस्य एकः दशवर्षः पुत्रः अपि तेन सह आपणे
अतिष्ठत् ।
एकदा तत्पुत्रस्य स्वभावे काचिद्
विकृतिः आगता । स आगतानां ग्राहकाणाम् उष्णीषाणि टोपिकाः वा अवतार्य दूरं
क्षिप्त्वा उच्चैः हसति स्म तस्य एतेन कृत्येन ग्राहकाः अप्रसन्नाः जाताः,
तेषां संख्या च क्रमशः अपाचीयत । दुःखितेन पित्रा भूयः बोधितः
भर्त्सितः ताडितः अपि स बालः स्वभावं न मुमोच अस्याः समस्यायाः समाधाने अक्षमः
पिता चिन्ताम् आपेदे ।
एकदा काषायघरः कश्चित् महात्मा तम्
उपाययौ । स आपणिकः प्रेम्णा तस्य आतिथ्यं चकार । आतिथेयं चिन्तावशं विलोक्य
महात्मा तत्कारणं पप्रच्छ । स सर्वम् अवादीत् ।
महात्मा तं सम्बोधयन् ऊचे,
मया कारणं ज्ञातम् अहं तव चिन्ताम् अपनेष्यामि प्रेक्षस्व यत् करोमि
किन्तु अस्मिन् कर्मणि अहं वा वालो वा न प्रष्टव्यः न च रोद्धव्यः ।
अग्रिमे दिने स महात्मा उष्णीषं
धृत्वा तत्र आयातः बालः यथास्वभावं तस्य उष्णीषम् अवतार्य मार्गे चिक्षेप जहास च ।
स महात्मा तस्य बालस्य पृष्ठं करेण स्पृशन् प्रेम्णा तम् उवाच - ऊष्णीशं आनीय मम
शिरसि बधान । बालः मुदितः सन् तथा अकरोत् ।
अपरेद्युः स महात्मा एकं काष्ठखण्डं
परशुं च आनयत्, बालं च अवदत्-परशुना काष्टं
छित्त्वा मम समीपे आनय । बालः तथा चकार। एवं सप्ताहं यावत् प्रतिदिन स महात्मा
तत्रागत्य तेन बालकेन किंचित् कार्यं कारयति स्म । सप्तभिः अहोभिः एव बालस्य
स्वभावः परिवर्तितः अभवत् ।
आपणिकः एतद् वीक्ष्य विस्मितः
भूत्वा महात्मानं पप्रच्छ- भगवन् ! कथं दुराग्रही बालः प्रकृतिम् आपन्नः । कृपया
विवृणोतु ।
महात्मा अवादीत्-बालाः प्रकृत्या एव
किमपि कर्तुम् इच्छन्ति, वयं तेभ्यः अवसरं न
दद्मः । इदं कुरु, इदं मा कुरु, इदम्
उचितम्, इदम् अनुचितम् - इति वाक्यानि वदन्तः वयं तेषां
क्रियाशक्तिं निहन्मः, अतः एव ते विकृतिं यान्ति । मया च
कार्येषु नियोजितः अयं बालः मुदा सर्वं चकार प्रकृतिस्थः च अभवत् ।
नीतिकथामकरन्दः
से साभार
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें