वैयाकरणसिद्धान्तकौमुदी (परिभाषाप्रकरणम्)

 ॥ अथ परिभाषाप्रकरणम्‌ ॥

34: इको गुणवृद्धी (1-1-3)

गुणवृद्धिशब्दाभ्यां यत्र गुणवृद्धी विधीयेते तत्रेक इति षष्ठ्यन्तं पदमुपतिष्ठते ॥

 

35: अचश्च (1-2-28)

ह्रस्वदीर्घप्लुतशब्दैर्यत्राज्विधीयते तत्राच इति षठ्यन्तं पदमुपतिष्ठते ॥

 

36: आद्यन्तौ टकितौ (1-1-46)

टित्कितौ यस्योक्तौ तस्य क्रमादाद्यन्तावयवौ स्तः ॥

 

37: मिदचोऽन्त्यात्परः (1-1-47)

च इति निर्धारणे षष्ठी । अचां मध्ये योऽन्त्यस्तस्मात्परस्तस्यैवान्तावयवो मित्स्यात् ॥

 

38: षष्ठी स्थानेयोगा (1-1-49)

अनिर्धारितसम्बन्धविशेषा षष्ठी स्थानेयोगा बोध्या । स्थानं च प्रसङ्गः ॥

 

39: स्थानेऽन्तरतमः (1-1-50)

प्रसङ्गे सति सदृशतम आदेशः स्यात् । यत्रानेकविधमान्तर्यं तत्र स्थानत आन्तर्यं बलीयः ॥

 

40: तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्य (1-1-66)

सप्तमीनिर्देशेन विधीयमानं कार्यं वर्णान्तरेणाव्यवहितस्य पूर्वस्य बोध्यम् ॥

 

41: तस्मादित्युत्तरस्य (1-1-67)

पञ्चमीनिर्देशेन क्रियमाणं कार्यं वर्णान्तरेणाव्यवहितस्य परस्य ज्ञेयम् ॥

 

42: अलोऽन्त्यस्य (1-1-52)

षष्ठीनिर्दिष्टस्यान्त्यस्याल आदेशः स्यात् ॥

 

43: ङिच्च (1-1-53)

अयमप्यन्त्यस्यैव स्यात् । सर्वस्य 45 इत्यस्यापवादः ॥

 

44: आदेः परस्य (1-1-54)

परस्य यद्विहितं तत्तस्यादेर्बोध्यम् । अलोऽन्त्यस्य 42 इत्यस्यापवादः ॥

 

45: अनेकाल्शित्सर्वस्य (1-1-55)

स्पष्टम् । अलोऽन्त्यसूत्रापवादः । अष्टाभ्य औश् 372 इत्यादौ देः परस्य इत्येतदपि परत्वादनेन बाध्यते ॥

 

46: स्वरितेनाधिकारः (1-3-11)

स्वरितत्वयुक्तं शब्दस्वरुपमधिकृतं बोध्यम् ॥ परनित्यान्तरङ्गापवादानामुत्तरोत्तरं बलीयः ॥ असिद्धं बहिरङ्गमन्तरङ्गे ॥ अकृतव्यूहाः पाणिनीयाः ॥ निमित्तं विनाशोन्मुखं दृष्ट्वा तत्प्रयुक्तं कार्यं न कुर्वन्तीत्यर्थः ॥

 

। इति परिभाषाप्रकरणम्‌ ।